Sempre tiven admiración por este
mamífero que penso que debéramos conservar custe ó que custe.
Contan moitas mentiras deste gran e nobre can, que sempre
respectou ao home, cousa que non ocorre ao revés...
O lobo, por sorte, inda vive en Galicia.Eu nunca ó vin preto dun río ou dun regato, pero sei que se achega a eles
para beber e refrescarse.Cando era
neno, alá por Randín (Ourense), era moi frecuente velo, a
noitiña, preto da Capela de San Antonio, na misma subida dende a ponte
do río Salas ata a Capela; sempre cruzaba a estrada coma un señor, sempre pola noite.
Sempre o viamos os que iamos no coche de liña da empresa
"Corderí", có Cholas e o Nibardo; e tamén cando ía no coche do meu tío
Camilo (o cura párroco de Randín 1939-1975), un pai
para mín, aparte de tío e padriño. Logo polo día nunca
ó vin.
Hoxe están a pasalo mal, seica
un 65% dos lobos galegos morren nas estradas (Voz de Galicia
11/07/2012). No Barbanza están sendo perseguidos e matados (2012). A
Xunta (2014) non fai nada por eles; tarda moito en pagar as mortes
que producen no gando. Non se acometen os problemas dunha forma
científica, con xente preparada, que existe...
"Sobre 90 manadas había (nov.
2016) en Galicia, e están a zurrarlle moito os lobos"... dice Felipe Bárcena.
Última hora 2019: en
Galicia hai 2,55 lobos cada 100 km2 ó cal da 111 exemplares dos que
entre o 16 e o 25% non están en manadas. En Ourense hai 32
manadas. Pouco lle queda ó meu amigo...
Os zoólogos falan de varias subespecies de lobo no
mundo, así o noso lobo, o lobo ibérico, sería da subespecie signatus.
Así quedaría Canis lupus signatus, como
nome científico do noso lobo.
O que parece claro é que o lobo é da misma
subespecie que o can; ademáis o lobo pertence o reino
animal, é un cordado (columna dorsal permanente), mamífero,
carnívoro, trátase dun cánido e a especie é lupus.
Todos son animais terrestres que se moven
rápidamente e que se esconden en cavidades naturais ou excavadas. Son
animais sociais á hora de cazar. Comunícanse por xestos faciais,
posturas do corpo e da cola. Son cánidos que poseen 4 dedos nas patas
anteriores e 4 nas traseiras. As garras son retráctiles e teñen nada
menos que 42 dentes.
Lobo ibérico, taxonomía:
Reino
Animalia
Clase
mammalia (mamíferos)
Orden
Carnivora (carnívoros)
Familia
Canidae (cánidos)
Xénero
Canis
Especie
Canis lupus.
Subespecie
Canis lupus signatus.
Fotografía sensacional de Antonio Vázquez.
Nota importante
sobre o lobo:
Os lobos levan todos o nome
Canis lupus x, donde x vai tomando
cantidade de valores, a maioría que xa non existen, como
alces
de Alaska (borrado do planeta en 1935),
mogollonienses
de Arizona e Novo México, como o
irremotus de Minnesota, que
tamén desapareceu e suma sigue; moitos moitísimos desaparecidos
xa que o lobo foi moi perseguido en tódolos paises.
No noso lobo ó de
"signatus" é polas señais que ten, concretamente a raia
de arriba abaixo nas patas, a parte oscura no rabo, e a silla de
montar oscura. As bigoteiras na boca son tamén típicas do noso
lobo e forma parte do seu nome Canis Lupus
signatus.
En Europa inda se salvan o
Canis lupus italicus, máis pequeno
que o noso e que habita os Apeninos. O
Canis lupus minor, rumano, hoxe nos Balcáns e o
Canis lupus communis, que seica é o
máis abondonso e está presente en Rusia e Siberia.
Recentemente o biólogo galego da
Universidade de Santiago, Roberto Hermida,
ven de propoñer un novo taxón subespecífico para o lobo
salvaxe do noroeste da Península Ibérica o
Canis lupus gallaicus. En tesis doctoral presentada en
marzo do 2010, na que fixo un estudio basado na craneometría, no
pelello e outras diferencias. O estudios está feito sobre cinco
poblacións distintas de lobos de Europa e durou 11 anos. A
conclusión da súa tesis é un novo taxón para o noso lobo basado
en que o pelo é máis oscuro e o craneo máis ancho. Veremos en
que remata o seu estudo. Dende esta páxina web desexámoslle
sorte e xa lle dou a enhoraboa...
O noso e Canis lupus signatus como xa
está dito, o noso lobo estuvo a punto de extinguirse e
debémoslle a Félix Rguez de la Fuente que non ocurrira.
Escudo de Lobeira na provincia de Ourense e que fai
referencia o lobo.
Algúns datos sobre a toponimia do lobo:
Entre outras referencias hai en
Galicia nomes que vencellan o animal a un lugar,
coma Barrancol da Loba (Cambás, Aranga), Serra da Loba
(entre Lugo e Coruña), Castiñeiro do Lobo (Ames), Fonte do
Lobo (Becerrea), Forca do Lobo (Ponteceso), Covas de Lobos
(Cambados); topónimos que directamente fan referencia
ao corpo do animal, coma Pouta do Lobo e Rabo de
Lobo, outros que se centran no seu hábitat, coma o topónimo
Lobeira, Lobaces, Lobás e Lobelle en Ourense ou
Loboso(Pastoriza); e aínda existen os que fan
referencia directa á súa morte ou caza: Lobamorta,
Lobomorto, Matalobos ou Foxo do Lobo.
O normal é que teña unha
lonxitude entre 1 m. e 1.20 m (inda que pode chegar a 1.25 m) . A
cola máis de 40 cms. e a altura entre 75 cms a 80 cm.
Peso sobre 40 Kg de media.
Nos libros consultados fálase de medias de 40 Kg
para os machos e 30 kg. para as femias, pero tamén se citan lobos de
ata 96 kg e 2 metros de longo (Genevieve Carbone La peur du loup (1991),
medidas dun lobo nos Cárpatos, abatido en 1942 (un caso fora de serie)).
É inconfundible. A súa cor oscila
entre o pardo gris ( máis común en Galicia ) e o pardo vermello.
Algunhas marcas características mouras e claras.
A súa posible confusión cun can-lobo é dificil
xa que o lobo ten unhas características moi propias, por exemplo, a
súa cabeza é moi grande, moitos miolos.
Os ollos son rasgados e
de cor amarela. Ten tamén
unha marca blanca en torno os labios (bigoteiras). Tamén liñas negras no frontal.
A mirada é penetrante...
Tamén chama a atención o pescozo, cun poderío
enorme, onde ten pelos longos que inda fan que este sexa máis grande...
A melena anterior e a silla de montar (mancha
grisácea típica que lembra unha silla de montar) tamén son
características do lobo.
Observar a silla de montar. Tamén
o pescozo que é moi groso e inda mais xa que os pelos son moito mais
grandes.
As orellas son curtas e triangulares e sempre ergueitas.
Ten unha poderosísima dentadura capaz de desgarrar os tendóns e os
músculos máis duros.
Observar os ollos oblícuos...
O perfil do nariz é cóncavo, nos cans lobos é convexo.
Os ollos son oblicuos e o iris é amarelo leonado.
Cando se enfurece os pelos póñense de punta e
levántanse todos. Tamén cando ten medo...É tamén característica a
zona máis clara que ten na cabeza, xunto a boca e que forma a parte
inferior, chegando ata as arellas. Ver as fotografías.
A súa cola actua como un potente indicar do seu
estado de ánimo sendo unha parte vital dentro do comportamento do lobo.
A punta da cola é negra. A cola tamén actua de balancín na súa carreira.
A parte de atrás das orellas é moi distinta a parte
de adiante, é moito máis clara.
Nas patas dianteiras ten unhas liñas negras (vense
moi ben na fotografía anterior), que
son precisamente o que deu lugar o nome Canis lupus signatus.
Precisamente por esas señais.
Hai outra diferencia cun can,
si seguimos o rastro do lobo veremos que acostuma a deixar nos seus
desprazamentos unha distribución rectilnea das pegadas, as pegadas
do can é máis anárquico. Ver a fotografía anterior sacada na Serra
do Géres, entre o Limia e o Cavado, por Rubén Perdiz.
--------------------------------------
En canto as diferencias do noso lobo
cós lobos europeos son varias que aparecen resumidas neste texto:
En
efecto, no colorido dominan os tonos marróns, inda que hai
exemplares máis oscuros e outros máis vermellos. Os individuos
novos presentan xeralmente tonalidades grisáceas moi apagadas
durante o inverno, mentras que no verán teñen un
característico color marrón oscuro.
As
características principais que diferencian a pelaxe do lobo
ibérico da do lobo europeo son as seguintes:
Manchas blancas nos belfos, chamadas "bigoteiras",
Líneas verticais negras ou moi oscuras que recorren o
frente das súas patas dianteiras,
Marca oscura o longo da súa cola,
Mancha oscura arredor da cruz, chamada "silla de
montar".
Estas marcas son as que lle valeu á subespecie o nome de
signatus, que significa "signado", é decir, con señais e
marcas.
Nesta fotografía de Antonio Vázquez
tamén se ven estas siñais.
A súa vista non é o mellor que ten,
pero é moi boa.
Ten ollos moi grandes, cor
amarelo ouro, que brilan dunha
forma especial pola noite, para eso ten un texido, o tapetum lucidum,
que lle vai permitir ver bastante ben pola noite. Polo día a súa visión é boa con un ángulo
grande, casi 250º (o home ten 180º).
Ten ollos moi grandes, cor amarelo ouro...
A súa especialidade de tódolos
xeitos é no crepúsculo e pola mañanciña no alba, nestos momentos a
súa vista é sensacional.
Hai moi poucos estudios sobre a vista
do lobo e cando se fala dela son referencias a vista dos cans normais e
por extrapolación. De tódolos xeitos ten que ser sensacional dado que
na caza a medición de distancias é perfecta...
Hai unha cousa curiosa da vista dos
lobos, non se debe mirar o lobo fixamente os ollos, sobre todo si é o
lobo alfa macho, xa que si se mantén, o lobo pode facer calquera cousa,
encadena comportamentos agresivos...
O olfato e primordial nos lobos, cada
lobo ten o seu olor, que vai indicar a súa identidade. A marcaxe dos
territorios faise precisamente cós excrementos e a orina, ademáis o
olfato e primordial para cazar.
O lobo ten como mínimo 22 veces máis
células olfativas que o home.
O lobo, está a vista, ten un nariz moi
grande e polo tanto moitísimas células olfativas, comparando co home ten
200 cm2 de superficie mentras que o home ten 10 cm2, esto leva a un
promedio de 225 millóns de células contra soio 10 millóns no home. Seica as neuronas receptoras teñen mecanismos de mucosa especiais
que permiten concentrar os olores. En fin, toda unha marabilla. Faille
falta con tanto depredador que anda solto.
Que razón ten Jean -Marc Landry, un
especialista no tema, cando dice "O lobo non
é un anxel nin é o demo: é un depredador que intenta (sobre)vivir e
esto, por desgracia".
A verdade é que tamén se sabe pouco
do seu oído. Faise por extrapolación cós cans.
O que está claro é que o seu oído
ten que ser potente e ten que ser un medio de localización de presas e
peligros varios.
O feito de que o lobo ouvee é unha
proba da súa agudeza de oido. De tódolos xeitos o que está claro é
que poden recibir frecuencias que o home non percibe.
Un lobo pode recibir o ouvear de otro
a unha distancia entre 6 km. e 10 km.
Incluso en boas condicións, un lobo,
decía un guardia forestal experto, pode oír o chasquido de rodilla a
unha distancia de 70 metros, cando se fai un acecho...
O lobo sempre cazou en comunidade, hoxe
xa o fai en solitario. Preferentemente corzos (o 90% no invernadeiro) ,
gando doméstico (ovellas, cabras e vacas, estas menos prefire os potros
que lle dan menos traballo), cabalos (sobre todo potros
pequenos) ,
xabaríns , coellos, lebres, etc... Come moitos cans, sobre un 14% da
súa dieta. Pero últimamente é carroñero, non
pode ser outra cousa. Unha mágoa.
De tódolos xeitos a súa dieta depende moito da
zona onde esté.
Según datos de investigacións
levados a cabo entre os anos 1998-2002 sobre 593 excrementos (Datos
investigados por Isabel Barja en zonas de Ourense como O
Invernadoiro) esta é a estadística de consumos do lobo:
Decir que o lobo come de todo o
que atopa e según a tempoada, teño visto, nos videos que aparecen
nesta folla web vense, lobos comendo mazás, figos, moras, un pouco
de todo. Evidentemente a súa dieta principal é a indicada arriba. O
lobo si ten a man un animal salvaxe prefire este ante un doméstico,
as razóns para mín son obvias...
Desplázase nunha noite ata 60 kms
(a distancia máis longa observada parece que foron 72 kms en 24
horas observadas polo estadounidense Davicd Mech). Gústanlle os
terrenos enmarañados e agrestes.
A súas tácticas de caza son incríbles e moi
pensadas, utíliza preferentemente dúas: según sexa pequena a presa o
non, neste caso unha simple dentellada no pescozo e xa queda lista a
peza, ou si a presa
é grande, que entonces primeiro trata de cansala e logo actua nos
cartos traseiros e no ventre.
Nunha película vín como catro lobos atacaban a un
xabarín macho, primeiro cansarono, logo un atacoulle o fuciño, os outros
dous as orellas e o cuarto a zona do ventre. En poucos minutos remataron
co xabarín, que pesaba uns 100 kg.
O tema de cansar as pezas que caza é básico e así
se explican como pode cansar pezas moitísimos máis rápidas que o lobo
(tense constatado que as veces corren durante 20 km. detrás dunha
presa, dende logo esto cansa a calquera). Por outra banda saben escoller
moi ben da manada as pezas que están enfermas ou son vellas ou teñen
problemas.
O seu corpo está preparado para correr si fai
falta, a famosa lei da Ponte que fai referencia a sensacional
proporción entre as súas extremidades e a columna vertebral
cúmplese de forma perfecto no lobo. Esa lei fai referencia a que si
A aumenta en relación a B , ou o que é o mismo si A é moi longo en
relación a B o desplazamento cada vez é peor, pensar por exemplo na
donicela e outros mustélidos.
O lobo pode manter 40 km. por hora que é unha
velocidade impresionante. Pensar que os atletas olímpicos de 100
metros lisos corren a unha velocidade aproximada de 37 km/h.
A súa dentadura é especial e está preparada para matar,
para descuartizar e por suposto para comer:
Ver si non os colmillos
(caninos), dous arriba e dous abaixo que sirven
para matar a presa.
As moas que se ven no medio, o que se chaman moas carniceiras
sirven para exercer a máxima presión, incluso, vese na fotografía, ten un
sobre-oso de reforzo nesa zona. Terrible. Con estas moas e capaz de triturar
calquera óso por duro que sexa.
Dentadura do lobo.Na fotografía vense dous
caninos e 11 dos doce incisivos. Fonte o libro El rastro del lobo de
Ignasi G. Castellví.
Os incisivos son os que collen
a presa, móvena e desplazana (ten 12 incisivos)colmillos desplaza a presa por pesada que sexa.
Os dentes dun lobo e dun can
son bastante diferentes, collendo o can que máis se lle pareza, os
arcos cigomáticos do lobo son maiores que os do can, por eso o lobo
ten a cabeza máis ancha e dende logo máis potencia de mordida, e
máis posibilidades de morte no ataque.... As moas dos cans non teñen
a potencia das do lobo.
Nesta fotografía hai un rebeco que foi comido
por un lobo, observar o que comeu, e dende logo ver que lle falta a
pata de adiante. Esto soio o pode facer o lobo, un can asilvestrado
non ten a dentadura para arrancar unha extremidade. Fotografía
sacada do libro El rastro del lobo de ignasi G. Castellvi.
Nesta outra fotografía, tamén dun lobo
observar que ten extremidades sacadas, ademais o golpe de morte no
pescozo é limpo. O lobo gusta de comet as partes blandas primeiro,
pero como de todo. Fotografía sacada do libro El rastro del lobo de
ignasi G. Castellvi.
O primeiro que come son as
partes blandas. vísceras, figado, pulmón, corazón, lingua, etc.
Sempre o primeiro que comen son os alfa. Logo veñen os demais...
En definitiva está moi ben armado, de
feito ten millores moas e por suposto máis cerebro que calquera can da
súa categoría, como pode ser un San Bernardo ou un mastín.
Non é de extrañar, polo tanto o tipo
de alimentación que ten.
Nesta fotografía vese unha ovella que foi
morta por cans en vez de lobos, observar a chapuza do pescozo, e
moitos mordiscos que ten o longo do corpo. As extremidades non
puderon con elas. Fotografía sacada do libro El rastro del lobo de
ignasi G. Castellvi.
O lobo ten polo tanto un papel ecolóxico, fora de
toda dúbida, o de controlar as poblacións das especies herbívoras.
O lobo como moito aliméntase tres veces a
semán.
O lobo ten tamén a costume de gardar parte da
comida enterrada no chan. Efectivamente hai probas dabondo do
anterior incluso fotográficas e videos. O lobo o comer moito e sobre
todo trozos moi grandes acaba vomitando, por mala dixestión,
parte da comida que enterra bastante fonda para os momentos malos...
Importante:
O lobo as veces, que son moitas,
caza máis do que necesita. Ten unha explicación nos xenes. Sin
dúbida o lobo que un depredador que xa existía en épocas moi
antiguas, concretamente no Pleistoceno, na época das glaciacións,
onde facía moito frío e tiña que guardar as pezas para non morrer.
Esa conducta debeu quedar grabada e explica o que non lle gusta nada
os nosos ganadeiros.
Por contra o lobo, o seu favor,
cumple un excelente papel de regulador natural. A proliferación hoxe
no ano 2011 do xabarín é, entre outras cousas, o que o nº de lobos
sexa baixo. O lobo é e sempre o foi un depredador sobre todo do
xabarín na primeira etapa.
Para defender o gando dos lobos
utilízanse perros mastín o que se llespon un colar de ferro que se
chama carranca. Estos cans sempre foron moi valorados e así figura
nos arquivos históricos; por exemplo na doazón da raíña Dª
Urraca o Mosteiro de Sobrado no ano 1118 entréganse "un perro
chamado Olegario y un venablo apreciado en 500 sueldos". O can
era un mastín e o venablo unha lanceta cun ferro na punta para
defenderse do lobo...
------------------------------
Hai unha cousa curiosa sobre lobo e a súa caza: non
caza nos terrenos onde cria. Respeta uns cantos kms.
Este feito lino no libro "Tras la senda del lobo"
de Ramón Grande del Brío, un dato moi curioso e contrastado.
"O lobo onde pare e ten as crías non ataca os
animais domésticos, por aqueles alrededores. Según Ramón Grande e
Manolín, dous expertos en lobos, o lobo con esta actitude quere enganar
e desorientar os pastores e ganadeiros, polo menos e o que intenta. O
lobo é moi intelixente."
Presente en terreos ásperos e de
matogueira. Últimamente hai individuos aislados con tendencia a visitar basureiros incluso de grandes cidades, penoso.
Relamente o seu habitats en España é para chorar:
Pouca cousa : Galicia , Asturias ,
Cantabria, Pais Vasco, algo na Rioxa, e nucleos de grave risco en
Extremadura e Serra Morena en Ciudad Real e Jaén.
Esta é máis ou menos a porcentaxe de
lobos en cada lugar:
1.-Castela-León cun 60% dos lobos.
Sobre 2.000 lobos.
2.-Galicia cun 30% dos lobos. Sobre
1.000. Hoxe hai menos (no chega a 600).
3.-Asturias, Cantabria, Pais Vasco e o
resto cun 10%, outros 300 lobos aproximadamente.
Pouco moi pouco.
En Europa o lobo está casi
desaparecido, este é o mapa actual:
Fai tempo o lobo estaba en toda Europa, hoxe, no
2004 coa desforestación masiva e a disminución dos ungulados, dos que
se alimentaba, soio quedan en poucas zonas. Ademais foi sempre
perseguido, moito mais que calquera outro animal...
Defeito o lobo desapareceu dalgúns paises fai
séculos, así Irlanda (1770), Norte Inglaterra (1680), Sur (1500),
Alemania (1890) e suma e sigue. O lobo o gran perseguido.
Xa decía Félix Rguez. fai moitos anos que o gran
problema do lobo ibérico era "o aislado que estaba e que quedou en Europa"
(ver o mapa); así é imposible o intercambio.
Hoxe habita o sur de Europa. Paises do norte como
Escandinavia non teñen máis de 70 lobos, e Finlandia un centenar...
A población máis numerosa figura en Rumanía con
2.500 exemplares.
Parece ser que se cambiou de mentalidade, e o lobo
vai en aumento...
En España hai un censo do ano 1988 que cifra o
número entre 1.500 e 2.000.
En Galicia:
O lobo habita as catro provincias galegas, así:
Na
Coruña: no Barbanza e no macizo do noroeste colindando con Lugo. (Falta
curiosamente en todo o centro da provincia da Coruña)
En Lugo: nos Ancares e comarcas próximas así como en zonas altas de
Muras, Viveiro, O Vicedo e Coba da Serpe.
En Pontevedra: no
Deza. Tamén nas Serras do Suido e Leboreiro na fronteira coa provincia
de Ourense.
En Ourense: en paraxes de Valdeorras e nos macizos que
lindan con Zamora e Portugal. Pero onde máis hai son pola serras do
Suido, Faro e Laboreiro.
Neste gráfico de Luís Llaneza os puntos
negros son grupos seguros e os grises probables. Os datos
corresponden a un estudio exhaustivo feito no 2004.
Os lobos son monógamos e únense a
parella de por vida, o celo dase nos meses de inverno ( xaneiro e
febreiro) e a xestación
dura sobre dous meses ( sesenta e catro días).
Curiosidade:
Posee unha estructura ósea
porosa no pene (o báculo) que anchea durante a cópula, polo que as
parellas permaneces ensambladas varios minutos, asegurando deste
xeito a fecundación.
A loba elixe a lobeira sempre preto dun río ou
regato. É curioso saber que quen manda na camada é un lobo, pero quen
manda no lugar para parir sempre é unha loba, por eso Manolín (Manuel
Gallego Rguez, un garda, xa morto, experto conocedor da Serra da
Culebra e dos seus lobos) un entendido en lobos, falaba do lugar das
lobas.
As lobeiras, sempre orientadas o sur, poden
estar entre rochas, en lugares de moito matorral, nun herbazal ou
incluso en terrenos de sembra. A loba fará a excavación e será a
encargada da limpeza.
Normalmente a lobeira da o sur e está cabada nun chan drenado, e casi sempre en pendente. Tamén pode usar unha gruta ou
unha cavidade natural. Normalmente teñen varias.
A formación de parella, coas tensións xerárquicas
que existen é todo un espectáculo. A cópula unha vez que se produce da
lugar a un longo período no que a parella viven xuntos, axudándose e
compartindo todo.
Os partos teñen lugar por regra xeral polo mes de
maio, parindo entre 3-7 cachorros de lobo ou lobeznos. (Hoxe en Galicia
casi sempre non pasa de dous lobeznos...)
Tanto o macho como a femia alimentan os lobeznos. A
familia tamén colabora.
A menor señal de alarma a femia cambia os
lobeznos de lugar.
Os tres meses os lobeznos son xa lobatos e
comenzan coas primeiras correrías, cambian tamén o seu pelo.
En 20 semáns pasan de 2 kg a 25 kg. O mesmo ocurre
cós dentes de leite que de 28 pezas (do lobezno) pasan a 42 (do lobo).
Os 3 anos considéranse maduros, sexualmente
falando, e as femias os dous anos.
Un lobo pode vivir sobre 13-14 anos ( a media son 7
anos), inda que hoxe
é dificil creer que poda durar tanto, con tantas escopetas soltas, e
tanto "matarife de lobos"...
Última hora en Galicia (2005):
As camadas non pasan de dous lobeznos, según Felipe Bárcena, un experto no tema en Galicia: hoxe as
camadas non pasan de dous lobeznos. Efectivamente o normal fai anos era
que unha femia parira tres ou catro lobeznos. Hoxe os partos son de dúas
crias".
Lobo alfa. Fotografía de Manuel González. "Jara y Sedal".
Os lobos viven en manada, dunhos sete ou oito
individuos como máximo, tendo un escalofón social perfectamente
definido.
A manada está gobernada polo macho máis forte (os
xefes da manada son o macho alfa e a femia alfa). O
título otórgase en loitas entre eles que xeralmente nunca traen a
morte, xa que o vencido ofrece tumbado o seu pescozo ó triunfador, o cal fai que automáticamente perda o triunfador a súa agresividade e nono
mate.
Logo tamén hai un macho beta. Logo xa veñen os
xóvens de anos anteriores.
As veces tamén merodea a manada un macho omega,
este macho anda máis ben por libre e vive en solitario
normalmente.
A caza fana totalmente organizada, sendo un par de
individuos os que atacan, mentras os outros acorralan a presa. A hora de
comer empeza o xefe. A colocación do rabo é básica.
Na fotografía de Antonio Vázquez vese
perfectamente este feito o xefe ten o rabo levantado e rematará por comer
primeiro pese a mala cara do outro lobo.
As súas expresións foron estudiadas durante centenares de horas por
Felix Rodriguez de la Fuente e por suposto por máis xente. Chegouse a
establecer as correspondencias entre o estado da cola a posición da
cabeza, as orellas e os belfos, para determinar a súa amenaza e a
intensidade desta.
No cuaderno de campo
dedicado o lobo presenta estos estadios que
aquí resumo:
a) Orellas levantadas e belfos fruncidos
indicaban unha gran ameaza.
b) Orellas replegadas e belfos moi fruncidos.
Ameaza de
intensidade media.
c) Orellas plegadas , belfos
normais. Ameaza de baixa intensidade.
d)
Orellas lixeiramente plegadas e belfos normais. Ansiedade.
e) Orellas plegadas , reclinada a cabeza e belfos normais:
sumisión.
Resumen de amenazas según Félix:
Dibuxos sacados de "Fauna Ibérica", El hombre y la tierra, de
Félix Rguez. de la Fuente
Dificilísimo de ver. O lobo é moi
esquivo. Aparte que hai poucos.
A súa actividade é preferentemente nocturna e
vive en manadas xerarquizadas, membros que permanecen xuntos, sobre todo
no inverno.
Vese preferentemente no verán, inda que eu teño
visto tamén no inverno, lémbrome dun gran lobo que cruzou a estrada
preto da Gudiña, pola estrada vella de Villacastín, era no inverno
e de noite, viña de traballar de Viana, ¡menudo susto!.
De tódolos xeitos nas miñas xornadas de pesca
nunca vín un lobo, é prácticamente imposible velo, salvo que polas
razóns que sexa quera deixarse ver. O lobo é moi
intelixente e, por norma xeral, non se deixa ver.
Outra cousa é a interpretación
dos rastros do lobo, que non é doado. As veces métese a pata e
nestos casos hai que tomar moitísimas precaucións e deixarse ver
para evitar sorpresas. Nestes caso o rastreo é negativo e pode ser
peligroso, sobretodo si estamos preto dunha parideira ou cubil de lobo, ollo...
O mellor sistema para ver lobos
e sin dúbida a espera, hai lugares onde pode facerse acompañado e
con moitas posibilidades de éxito. Logo podemos analizar algúns
indicios pero a maioría son dífíles de interpretar como o pelo, as
escarbaduras, os consumos de animais mortos, os excrementos, etc.
O grupo
ecoloxista CICONIA Tlfno: 980 620 473 e - mail :
ciconia@eims.net
organiza salidas pola Serra da Culebra, en Zamora,
para ver o lobo e coñecer o seu habitat, estas
excursións están complementadas con cursiños sobre a
especie. Chama, merece a pena...non se aprecia o que
non se coñece. Faite amigo do lobo...merece a pena.
Super-especial. Está totalmente en
peligro, en Galicia hoxe non pasan de 600 lobos.
O día que o lobo non exista en Galicia, a natureza
perderá o seu máis xenuino representante. Eu penso que a natureza xa
non poderá chamarse así... non será o mesmo.
De seguir esto así ten os días contados en
Galicia. Quedará reducido en pouco tempo a un par de exemplares no
Invernadoiro e logo a morte definitiva, non temos política de
conservación en Galicia. Unha mágoa.
En xulio do 2006 aparece a
lei do lobo que pon unha primeira pedra para
conservar esta especie. Promete.
Analizada. a lei do lobo, no 2014, está deixando
que o lobo desapareza. A idea era boa pero non hai moito interés,
pouco control da caza, non hai seguimento, non hai formación
dende a base, dos cazadores e da población en xeral. As
indennizacións cando a ataca o gando fanse tarde, moi tarde...
Deberan estar estrictamente protexidos, de feito
goza de protección total en Noruega, Suecia e Italia.
Pero en España nono está lamentablemente.
O lobo é inocente e ten dereito a vivir. ¿
Culpable de qué ? ¿ De comer para sobrevivir?.
Calquer acusación contra o lobo, contra dos
derradeiros lobos que, acosados, tiroteados, envelenados, vagan como
alma en pena, calquera acusación vólvese contra quen a realiza ...
( dice Xurxo de Vivero no seu libro...e ten tódala razón).
Resúltame incomprensible, que en pleno siglo XXI o
lobo sexa considerado un trofeo de caza maior. O home non ten
remedio...é un depredador nato...o lobo ten dereito a vivir onde
naceu.
O lobo debera estar protexido en Galicia,
prohibindo a súa caza xa. A protección debera ser local e temporal,
con controis efectivos da especie e un seguimento da súa poboación,
con compensacións económicas dos danos ocasionados (pero compensacións rápidas e efectivas) , grandes sancións á persecución
ilegal nos seus aspectos de caza furtiva, envelenamentos e destrucción
de camadas.
En novembro do 2005 xa se fala destos puntos.
Parece que comenza haber xente que sabe na Xunta.
No ano 2004 matáronse entre 30 a 50 lobos en
Galicia.
Esto non pode seguir así.
Está demostrado que os ataques o ganado, a maioría,
son de cans cimarróns.
De seguir esto así en pouco tempo podemos estar a
falar dunha especie desaparecida.
Son moitos os inimigos: o home, a caza ilegal e
ademáis eu diría a legal, os cebos envelenados (esta é unha das causas
máis comúns de morte de lobos), a pérdida de habitat, a fragmentación do
seu territorio, as autovías, as estradas locais, os incendios, os
vallados cinexéticos, o cambio de explotacións campesiñas sobre todo en
reximen libre, o que se chama deixar o gando no monte, e un longo etc... Pobre lobo...
A nivel estatal:
Categoría de
amenaza
Libro rojo:
Vulnerable
UICN: Riesgo menor:
dependiendo de su conservación
Así é como está catalogado actualmente.
Cadro de indemnizacións destos últimos anos,
otorgados pola Xunta de Galicia ante o ataque por lobos:
Ano
Ataques
€ indemnizacións
2003
137
31.286
2004
162
40.000
2005
178
28.178
2006
243
50.104
2007
302
79.104
2008
?
100.000 ?
A nova lei, datos que aparecen na Voz de
Galicia do 15/01/2008 prevee máis cartos para os ataques, de feito
pagarán por o seguinte:
Animal morto
Euros
Ovella
103
Cabra
109
Vacuno
1.210
Potro
495
Cabalo
600
O que ocurre é que serán máis estrictos e
haberá investigacións, para ver si son ou non ataques dos lobos,
xa que estos anos atrás houbo moita picaresca, de feito no 2007
soio se pagou o 81% do denunciado e no 2006 o 40% ou sexa
o resto foi picaresca e mentiras.
Penso que esta é unha boa maneira
de defender os lobos. A xente tamén ten que deixar a picaresca para a
súa casa, xa está ben...
Estou co autor do libro "Eses nobres cazadores"
, cando dí " Hai que confesalo de
novo. Gústame, amo ós lobos. Porque son fermosos, nobres, fortes,
altivos e libres"
"Porque foron dende tempo
inmemorial os compañeiros-inimigos dos homes, os seus máis terribles e
únicos rivais. Porque ahora están a piques de ser borrados destas
terras, un dos seus derradeiros refuxios; e un animal tan mítico non
merece este triste fin. Porque é un proscrito, o grande proscrito,
perseguido e case exterminado pola sanguinaria xauría humana.
Por iso gústanme, amo ós lobos "
Os lobos marcan moi ben os seus
territorios, o lobo é un animal social e forma familias, por eso a
territorialidade, é dicir, os mecanismos de defensa do territorio son
básicos.
Estos son os marcadores:
1.- A cola como semáforo a contraluz,
esto faino o macho colocándose en lugares elevados e aproveitando a luz
enarbolando a súa cola.
2.- Con señais acústicas, os ouveos
típicos, e
3) Con señais olfativas. O lobo marca
o territorio coas señais olfativas, que son as que máis usa; así vai
votando pequenas porcións de orina en árbores e lugares apropiados. Esas
señais marcaran a fronteira do seu territorio.
Esta territorialidade marca o cubil e
as súas inmediacións
Non coñezo ningún caso de home que
foxe atacado polo lobo, eso sí, contos moitísimos, pero verdades
ningunha. O lobo ten un pánico incríble o home, por unha simple razón:
é moi intelixente e sabe moi ben que o home é moi superior en
intelixencia ( inda que algúns non o demostran...).
Os escritos sobre ataques de lobos
ó home son miles
pero realmente ningún está documentado suficientemente.
No libro "El lobo"
de Jean-Marc Landry de
edicións Omega 2004 escribe sobre este punto. Básicamente fai, nos
últimos capítulos, unha historia sobre os mitos e lendas que hai sobre el lobo. A realidade é que un lobo sano non ataca ó
home, o resto é producto da imaxinación...
O lobo, históricamente, sempre foi perseguido e
maltratado, tamén se fixo desaparecer de zonas enteiras, tanto de EEUU
como en Europa.
Hoxe, parece que hai outra política, veremos ata
onde chega... O lobo sigue ameazado en todo o mundo.
(Carlos Vales e biólogo e profesor
de Cencias Naturais nun IES da Coruña, e autor do libro "O Lobo, a
extinción de especies e outros ensaios sobre a conservación". Edicicións Laiovento 1993)
As cualidades sanguinarias atribuidas o lobo ou
algunhas cualidades sobrenaturais como a de poñer os pelos de punta (
así o dí Anxel Fole... aconteceume
a min mesmo, unha noite chuviñosa na corga dos chandeiros, cando
volvía de Cabude.. vin alumar diante de mín os ollos dos lobos,
e foi como si me cravasen alambres na testa...).
Mención aparte dice Carlos Vales, merece esa
pretendida cualidade, realmente cuasi máxica, dos lobos para traballar
ás súas victimas, o chamado instinto que revelaría unha intelixencia
á que só sería axeitado o calificativo de sobrenatural. e que
descrebe con convición Rodriguez Fer na súa analise da obra do
escritor de Montaña, Anxel Fole ..(os
lobos) realizan un estudo sicolóxico da vítima, xa que tratan de
derrubar a súa resistencia sen utilizar a violencia. Primeiro
acompañan-na, despois, póñense diante, logo zorregan-lle na pernas co
rabo; máis tarde conseguen que caía ou que o terror lle faga perder o
sentido; nese momento atácan-na ou devoran-na...
Que estas lendas formen parte da nosa cultura viva,
cando o lobo é un componente da nosa realidade, non debe de estrañar-nos...que estas lendas sexan non só narradas, senón creidas
por Anxel Fole, que fala a mediados do século, que procede das terras
altas, de cumios lonxanos, " a media legoa de aquí comeza a
terra brava dos lobos e as aguías", di nun momento-, é máis
que comprensíbel. Pero cando Rguez. Fer dí que "calquer obra que
estude o comportamento dos lobos coincide coa testemuña foleana",
e iso en 1985, decatámonos que no que a lobos se refire estamos na edade
media.
Para botar a abaixo o anterior, basta recurrir a
xente que viviu cos lobos o outros literatos que se achegaron a vivir
con eles, ni siquer con especialistas. Así , conta Carlos Vales
algunhas anécdotas como a de R. Grande del Brío, que acontece en
Zamora, onde na ladeira dun monte de Serra da Culebra despois de ser
morto a tiros un lobo macho, a súa compañeira permaneceu toda a noite
no lugar oubeando queixosamente...ou a de Salamanca onde foi
morta unha loba e o seu pelexo exposto no interior dun alpendre, e pola
noite o macho que formaba parella coa loba entrou no recinto, fuxindo co
pelexo...
Sigue decindo Carlos Vales...que non se trata de
que o lobo sexa máis ou menos bon, e máis ou menos intelixente, para
xustificar a súa protección. O lobo...é un ser vivo, interesa
conserva-lo.
O lobo...cumple unha función básica nos
ecosistemas... o lobo ten que vivir no futuro...é fundamental. Frente
a prexuízos e valoracións morais, compre resaltar que o importante non
é a vida do lobo, nen os seus efectos, senón repostar á pregunta de
se interesa ou non conservar a especie, se interesa, haberá que tomar
medidas que garanticen, incluída a compensación aos inicialmente
perxudicados pola medida, que non teñen porque financiar dos seus petos
unha conservación que a toda a sociedade interesa. O problema é que ao
home -á sociedade humana e o seu futuro-lle interesa que nen o lobo nen
outras especies se extingan. O problema é que o lobo siga formando
parte non só da nosa cultura, senón da paisaxe viva que constituen os
montes e serras galegas...
----------- Ata aquí un pequeno trozo do libro de
Carlos Vales que suscribo plenamente ------------
---0---
Libro "Viaje por los montes y
chimeneas de Galicia" de José María Castroviejo y Alvaro Cunqueiro.
Capítulo:
Gacetilla final del lobo que dice el cazador
al amor de la lumbre.
(O libro está escrito en castelán)
O libro citado, está publicado pola
Voz de Galicia no ano 2000 é de lectura fácil e que engancha fácilmente
sobre todo os cazadores que é do que vai o libro. Pero é un libro
entrañable.
No capítulo sobre o lobo trae
varias historias, contadas a carón do lume, algunhas de medo pero en
xeral con final sempre feliz.
Todas transcurren en Galicia,
polo Courel, Lalín, Dozón, etc.
A primeira fala sobre o bafo do
lobo e como Pepe do Quello pasouno moi mal cando o seguiron varios
lobos. O final non pasou nada, salvo que có medo parece que dende aquela
blanqueoulle o pelo...
Logo conta o caso dun médico de
Lalín, D. Gumersindo Goyanes, que andaba pola zona e que varios lobos
chegaron a familiarizarle con el, sempre iban por diante do cabalo
xogando e enredando.
Tamén conta o caso dun mestre de
Rodeiro, Manuel Silvela Fernández, que se desplazaba pola zona de noite
e que sempre un lobo lle facía compañía incluso tornando os cans da zona
e incluso nunha ocasión na que se quedou dormido, o despertar, o lobo
estaba quieto descansando non moi lonxe.
O capítulo remata coa consideración
de que destes sucesos, realmente certos, haberá que revisar moitos
conceptos humans sobre o lobo, inda que hai que recoñecer, que as veces
devoran as xentes...
O de devorar as xentes, seguro
que tiña que ver coas epidemias e unha vez que os cadáveres se
deixaban no monte, por suposto que a carroña si que a come, o resto
son teorías falsas e que moitas veces sirvían de coartada para
cubrir crímenes...
E responde outro o anterior: "En
casos de moita fame tamén os náufragos se comen uns os outros ¡E inda se
sortean!. engade un vello, mirando bondadosamente cós seus
montañeses ollos azuis...
O final esta é a imaxen que mellor vai o texto...
------0------
Outra cousa son os cans-cimarróns. Estos sí son
peligrosos.
Lembro fai anos en San Ciprián en Ourense os
problemas con estos cans, que moitos achacaban os lobos.
Seguro ( eso se dixo) que eran cans que
soltou a Policía portuguesa, na revolución dos claveis. A famosa
Pide...
Para ampliar estos datos sobre lobo convén
leer un traballo sobre o Mito do Lobo. Hai un texto titulado
" O mito que fascina: do lobo o lobishome"
que foi presentado nas segundas xornada de Literatura Oral en Lugo
en agosto do 2009.
Este traballo está neste link e realmente é
interesante.
Recollo deste traballo un par de temas que copio literalmente, dende
o meu punto de vista son tamén terribles e demostran ben as claras o
que se pensaba do lobo fai anos:
...O lobo,
animal imperfecto
O lobo é imperfecto. Despois de crealo, Deus
aborreceuse moito con el pois sempre estaba comendo
e acababa co resto dos animais. Para remedialo
primeiro púxolle unha choca, e coa choca chocando,
todas as vítimas liscaban a tempo; o lobo morría coa
fame. Entón Deus decidiu quitarlle a choca pero
chantoulle un forquito no lombo que llo abaixou,
caéronlle os cadrís e agora anda coa esa coxeira que
o fai parente do Demo Coxo, do tardo, do coxo da
Compaña e de tantas outras criaturas demoníacas.
O nacemento dos
lobos
Hai un relato recollido polo Equipo Chaira en
Labrada, concello de Abadín, que di que os lobos
naceron dunha maldición de dous humanos malvados.
Sucedeu cando Xesús Cristo e San Pedro andaban polo
mundo (tempo primixenio, fundacional). Chegaron á
casa dunha velliña que só tiña unha vaca e un
becerro, pediron de comer, e a vella, boa persoa,
matou a vaca e a cría para darlles a cea. Trala cea,
Xesús Cristo díxolle á mulleriña que tirase os ósos
na corte, e que ao día seguinte había ter tantas
vacas e becerros como ósos botara nela.
Un matrimonio veciño ao ver o prodixio quixo ter
tanta sorte coma aquela muller e convidaron a San
Pedro e a Xesús Cristo a comer na súa casa. Mais,
por aforrar, en vez de carne boa, déronlles aos
hóspedes carne de can. Foi botarlle o dente e dixo
Xesús Cristo:
—Detente, Pedro, que es perro;
que ella se vuelva loba y el lobo.
E así foi...
A loba que seica amamantou a Rómulo e Remo que logo fundarían
Roma según a lenda...
Por último para rematar estos datos sobre lobo convén
decir algo sobre o "mito do lobo"; partindo de que o tratamento do
lobo nas distintas culturas foi desigual. Os romanos por exemplo, o
igual que os exipcios. o lobo é o signo do valor e así honraron a
loba como a mai adoptiva da patria. Aparecía nos estandartes xunto a
aguia.
A partires da edade Media o lobo foi adquirindo
rasgos cada vez máis negativos, as fábulas e contos sempre o poñen
como malvado, así o conto de caperucita ou os tres cerditos.
Tótem indio.
Soio os pobo indios de América, o tiñan moi claro,
e o lobo se lle
atribuen virtudes e defectos como a astucia, a nobleza e o engano
e aparecen en tótems (animais ou plantas que eles consideraban
sagrados e os que se toman como emblemas protectores da tribo) como símbolos de sabiduría
e de valentía.
O video, moi emotivo,
mostra un sono cumplido o de integrarse
nunha manada de lobos. Ese era o sono de
Alberto
López, un home de 51 anos que leva
en silla de rodas dende que naceu
Evolución dos datos e
estudios sobre o lobo en Galicia.
Anos 1998-2014
Diversos autores distinguen tres áreas
en Galicia:
Coruña - Pontevedra: onde fai dez anos existían
algúns lobos xa carroñeiros, hoxe non creo exista ningún.
O norte de Lugo: onde quedan algunhos cabalos
asilvestrados, que poden axudar a vivir a algunhos lobos na zona, de
tódolos xeitos nestas poblacións quedan moi poucos debido precisamente os
propietarios dos cabalos, comunícase coa área asturiana e pode quedar
algún.
Por último os Ancares , Courel, Manzaneda, Queixa,
o Invernadeiro, etc. Eiquí inda quedan algunhos. Descoñezo o número
xa que a Xunta non facilita moitos datos. Eu penso que pasan
olímpicamente do tema, o seu son outras cousas que dan máis cartos e
máis votos.
(2002).
En Ourense hai un índice alto de lobos, na zona de
Manzaneda, Chandrexa, Vilariño, Laza e Vilar de Barrio. Logo hai un
índice de tipo medio nas zonas de Avión, Beariz e toda a parte oriental
da provincia de Ourense.
Calcúlase sobre 100 parellas actualmente en
Galicia. ( Penso que son moitas...).
Ano 2000
Según datos do día 13-10-2000 en Galicia hai
actualmente 700 lobos. Neste dato coinciden os grupos ecoloxistas como
Erva de Vigo e Adega.
Eu teño as miñas
dúbidas.
Ano 2005
Última hora: 01/01/2005
En
Galicia hai entre 420-620 lobos. Ver como baixou esto...
En
total sobre 68 manadas.
En fin, sexamos
optimistas...
Datos do 2005:
Fálase efectivamente dunha población de
500 exemplares.
O lobo habita as catro provincias galegas, así:
Na Coruña: no Barbanza e no macizo do noroeste colindando con Lugo.
En Lugo: nos Ancares e comarcas próximas así como en zonas altas de
Muras, Viveiro, O Vicedo e Coba da Serpe.
En Pontevedra: no
Deza.
En Ourense: en paraxes de Valdeorras e nos macizos que
lindan con Zamora e Portugal.
Outro dato interesante, sobre os destrozos do lobo:
A Xunta
pagou 39.000 € no ano 2004 polos destrozos causados polos lobos. Estes
pagos fixéronse a 166 campesiños.
Esta é a estadística:
Lugo: 59 casos.
A Coruña:
50
Pontevedra: 37
Ourense: 20
No ano 2005,
que inda non rematou, xa que estos son datos de novembro do 2005:
Resolveronse 30 expedientes por un importe de 5.940 € e quedan 60
casos.
DATOS DO 2004.
(Luís Llaneza. Revista Quercus. Artigo sobre o Lobo en Galicia. Maio
2006)
Os puntos negros son manadas localizadas en
Galicia. Grupos seguros.
Os puntos de
gris son grupos probables.
Estase a
falar de 66 grupos ou manadas distribuidos A Coruña (12), Lugo (21), Ourense
(20) e Pontevedra (13).
Ano 2007-2008
Fálase do mismo sobre 400-600 lobos en Galicia
repartidos en 60-80 manadas.
A idea xeral hoxe da Consellería de medio
ambiente é batidas si é posible non. Indemnizacións sí xenerosas e
rápidas. Sempre que sexa posible.
Ano
Ataques
€ indemnizacións
2003
137
31.286
2004
162
40.000
2005
178
28.178
2006
243
50.104
2007
302
79.104
2008
?
100.000 ?
A nova lei, datos que aparecen na Voz de
Galicia do 15/01/2008 prevee máis cartos para os ataques, de
feito pagarán por o seguinte:
Animal morto
Euros
Ovella
103
Cabra
109
Vacuno
1.210
Potro
495
Cabalo
600
O que ocurre é que serán máis
estrictos e haberá investigacións, para ver si son ou non
ataques dos lobos, xa que estos anos atrás houbo moita
picaresca, de feito no 2007 soio se pagou o 81% do
denunciado e no 2006 o 40% ou sexa o resto foi picaresca e
mentiras.
2010-2013
Actualmente estase a facer recontos e os resultados parece
saldrán no 2014.
Os expertos calculan que
en Galicia hai entre 400-600 lobos.
Noticia
da Axencia EFE do día 02/02/2014. Santiago
Los ganaderos son los que más quejas presentan por la
presencia del lobo, uno de los mayores depredadores, en
pastos gallegos. En 2013 atacó 1.227 reses entre caballos
(160), ovejas (687), cabras (101) y vacas (279), pero hay
coincidencia en que el daño causado se mueve dentro de lo
razonable.
Las 'víctimas', según los datos facilitados por el
departamento de Medio Ambiente de la Xunta a Efe, son 226
menos que un año antes, cuando el dato que se obtuvo fue de
1.453, mientras que en 2011, el cómputo es de 1.430 y 2010
aporta la cifra mayor, con 1.733 cabezas.
El número de avisos es de 579 en 2013 -algunos de los de
mayor trascendencia fueron en Ordes (A Coruña) y Maceda (Ourense)-;
645 en 2012, 638 en 2011 y 691 en 2010.
En 2013 se acometieron los trabajos de campo para el censado
de las poblaciones de lobo en A Coruña y Pontevedra, que se
completarán en 2014 con Ourense y Lugo, como parte de un
recuento exhaustivo de ejemplares que algunos expertos
consultados cifran entre 400 y 500.
Outro dato interesante, sobre os destrozos do lobo:
A Xunta
pagou 40.000 € no ano 2004 polos destrozos causados polos lobos. Estes
pagos fixéronse a 166 campesiños.
Esta é a estadística:
Lugo: 59 casos.
A Coruña:
50
Pontevedra: 37
Ourense: 20
No ano 2005,
178 casos con pagos por valor de 28.178 €.
No 2007 déronse 79.104 € de indemnizacións.
Este é o resume publicado pola Xunta o día 15/01/2008:
Ano
Ataques
€ indemnizacións
2003
137
31.286
2004
166
40.000
2005
178
28.178
2006
243
50.104
2007
302
79.104
2008
?
100.000 ?
A nova lei, datos que aparecen na Voz de
Galicia do 15/01/2008 prevee máis cartos para os ataques, de feito
pagarán por o seguinte:
Animal morto
Euros
Ovella
103
Cabra
109
Vacuno
1.210
Potro
495
Cabalo
600
O que ocurre é que serán máis estrictos e
haberá investigacións, para ver si son ou non ataques dos lobos,
xa que estos anos atrás houbo moita picaresca, de feito no 2007
soio se pagou o 81% do denunciado e no 2006 o 40% ou sexa
o resto foi picaresca e mentiras.
Sobre o lobo hai moito escrito e hai
auténticos coñecedores de esta especie. O lector desta páxina www
remite a bibliografía.
Soio decir , copiado do libro Atlas dos vertebrados
de Galicia " que a figura do lobo está intimamente ligada o
folclore galego e á vida dos paisanos, cos que coexistiu, xunguido moi
estreitamente o longo de séculos, dándose unha aversión ancestral
cara ó cánido. Todo esto ven motivado por un poboamento moi disperso
do home en Galicia, o que fixo que interrelacionara multitude de veces
co lobo, xérandose unha incompatibilidade ecolóxica".
Hai moito, moitísimo escrito sobre o lobo, desde
Risco a Anxel Fole, pasando por Cela e outros.
Hai moitos libros sobre recopilacións de historias
dos lobos, cito unha da colección mitos e tradicións, un libro de
Xosé Ramón Mariño Ferro "Lobos, lobas e lobishomes" un dos
moitos. Leer unha das súas historias.
Eu tamén teño unha historia sobre o lobo, pero
unha historia que eu vivín, un momento de apuro na miña vida na
natureza, cando vou de pesca, un mal momento, ou un bon momento, depende
cando se conte. Leer a miña historia cun
lobo.
Moitos pobos que fan referencia os lobos: lobelle, Lobeira, Castro de Lobo, Lobomorto, Lobezán , Loboso, e un
largo etc. Ver a toponimia no nome do lobo en galego, nesta ficha.
Houbo varios lobishomes en Galicia como José Pirés en 1935 na
bisvarra de O Bolo en Ourense, Manuel Blanco Romasanta, o lobishome de
Allariz 1854, etc.
Manuel Blanco Romasanta
(Allariz 1809-1854)
Decir que na cultura
popular o lobishome (sacaúntos) nacen nos matrimonios que
teñen sete ou nove fillos e ningún é femia, o derradeiro será
marcado por este estigma de fada converténdose en lobishome que é un
home lobo xa que fuxe o monte e terá que vivir neste monte ata sete
anos, sin poder ser ferido nin capturado.
Ver unha ampliación e outras
referencias
neste
link.
No ano 2007 estase a promover en
Corbelle, en Bande (Ourense), unha festa etnográfica para
reivindicar a protección dos Foxos do lobo. Para a festa seica se
fixo un trítico onde se explica o que é un foxo dun lobo, que se explica
nesta ficha noutro lugar.
Foxo de cabrita na provincia de Ourense.
Fotografía de David Pérez, un arqueólogo que é un dos promotores
desta festa en Ourense.
Parece ser que o que se vai facer é
escenificar unha auténtica batida do lobo, como se facía na época
medieval. Na batida irán todos. unh veciño de cada casa, o cura, homes a
cabalo, cans, etc. Algúns levarán un pau largo para identificar o lugar
onde van (este pau chámase taloira...); outros latas para facer ruido.
En fin toda una festa...
Na fotografía de Daniel Gálvez, Voz de Galicia do
16/09/2007 vese un conxunto de veciños nesta festa que seica foi un
éxito.
Personalmente a festa paréceme sensacional e
felicito a xente que promove estas festas totalmente etnográficas e
que non van en contra do lobo nin pretende desfacerse do mismo. Está ben
conservar estas costumes e que non se perdan. Outra cousa é tirar
tiros...
A revista Lethes (Cadernos culturais do Limia) ,
inverno 2006-2007 trae un artigo sobre os foxos e o lobo "O home lobo. A
eterna loita", que firma David Pérez López moi interesante.
Entre as súas pegadas son moi importantes as
pisadas e os excrementos. Por suposto tamén os restos que vai
deixando de comida, o cubil, etc.
Esta é a forma da pisada dianteira, a traseira é parecida..
Normalmente é máis grande a dianteira sobre 11,5 cms x 8
cms. , a traseira é máis pequena 10 x 7. As uñas normalmente ata 1
cm.
Nestas fotografías tomadas do libro "El rastro del lobo" de Ignasi
G. Castellvi vese na primeira a pezuña dun lobo, na segunda vese o
rastro e tamén na terceira.. Neste caso é a para dianteira.
Ollo non é doado distinguilas das dun
can normal. En principio, as dos lobos, son moi grandes,
sobre 11 cms. ou así. A almohadilla é moito máis grande que a dun can
normal.As uñas tamén aparecen máis marcadas. As do lobo son
máis regulares, o can non vai tan recto, pérdese un pouco.
A pisada do zorro é moita máis pequena (5 cms x 4
cms).
No libro citado
analizanse as pegadas na carreira, o galope e en salto. Por si
alguén lle interesa. tamén según sexan de lobezno, de lobato ou
adulto.
De tódolos xeitos depende si vai
ó
trote (vense casi en linea recta, hai sobre un metro de separación), ou a galope
(de dúas en dúas, máis pequenas as traseiras).
A imaxen está copiada dos Cuadernos de Campo do Dr. Félix
Rodriguez de la Fuente, concretamente do Caderno dedicado O lobo.
O lobo pode andar nunha noita ata 60
Km. sin cansarse. Pode alcanzar ata 50 Km/h e dar saltos ata de 5
metros.
Repito, é dificil distinguila da de
un can.
Tamén os seus excrementos nos poden
situar o lobo: son de coloración variable, por suposto dependendo da
alimentación, pero predominan os tonos oscuros. Normalmente as
cagarrutas están nos altos.
Sobre este tema da localización das cagarrutas dos lobos hai un
estudio a fondo publicado por Isabel Barja,
estudio que se pode ver
neste link., e onde proba que os lobos non deixan as cagarrutas por
azar, utilizando lugares onde preferentemente se xuntan varios camiños e
zonas laterais apropiadas onde se vexa mellor. Realmente moi curioso o
traballo.
neste link.
Hai un link moi interesante Huellas del lobo. con moi boas fotografías, merece a pena.
Nestas fotografías tendes unhas
cantas dos excrementos de lobos que trae e analiza o
libro que aparece abaixo. Evidentemente depende do
comido: así aparecen pelos de corzo, de xabarín de
ovella, coello, etc.
Tamén no libro El Rastro del lobo de
Ignasi G.Castellvi se fan estudios dos excrementos tanto no aspecto
do tamaño, como do olor, color e contido e forma.
-----------------------------------------------
A disposición dos excrementos:
Resulta importantísimo os estudios que hai actualmente sobre
as unidades espaciales de cada familia de lobos, no dibuxo de
Mauricio Antón aparecen tres destas unidades, onde distingue o Fogar
o dominio vital, e o territorio según se vai saíndo do fogar o
dominio vital e deste o territorio o rango de tolerancia dos lobos
vai sendo menor pero resulta importante sabelo.
Neste dibuxo vese a ubicación en espiral das deposicións,
según Grande del Brio, con tendencia a aumentar a distancia entre
elas e a disminuir a súa densidade a medida que se van distanciando
do fogar, o cal é lóxico.
Estos datos son moi interesantes para os que nos movemos polo
monte.
En todo caso é unha curiosidade.
Os dous dibuxos están sacados do libro "El rastro del lobo" de
Ignasi G. Castellvi onde se analizan tamén outras pegadas
interesantes.
O lobo en Galicia sempre o pasou mal. As batidas do
lobo sempre foron unha festa comunitaria e veciñal, dende a Edade Media, que unía os pobos
dos contornos. ¡¡ Pobre lobo !!.
"Un método por exemplo, que se usaba moito,
era deixar un animal enfermo dentro dun foxo e o acudir o lobo caía; o
verse atrapado o lobo pasáballe a fame e era frecuente ver ó rixelo e
o lobo xuntos e temblando" , así contáse nun libro como
era algunha batida. Dende logo a mín paréceme lóxico que o lobo lle
pasara a fame e se pusera a temblar... eu faría o mismo si caera nun foxo onde non podo saír e tuvera conmigo unha galiña...
Sigue decindo o autor que "o lobo tamén se
puña estricnina metida en carne que se arrastraba por varios sitios e
logo atándoa a unha pedra para que non a anduvera arrastrando ou
levándoa fora de control dos que colocaban a estricnina..."
Outro método era o cepo.
En fin hoxe non estamos moi lexos destas
salvaxadas, de feito o lobo sigue sendo UN TROFEO INCRÍBLE DE CAZA EN
GALICIA.
No
dibuxo de Elias Domínguez sacado do
seu libro "Camba, un pobo, unha xente , unha
historia" , vese un cercado típico da zona, para
atrapar os lobos. Explica Elias Dominguez que o lobo e as artes para
atrapalo deu lugar na zona de Camba e noutras algúns topónimos
como "O Foxo do lobo" en San Corme de Montederramo,
subindo a Serra; "O burato do lobo" e a "Trapa do
lobo" en Cascarballo, etc.
Foxo de "cabrita" na provincia de Ourense.
Fotografía de David Pérez.
Na
provincia de Ourense hai moitos foxos, sobre todo polas zonas da Gudiña
e tamén na zona de Bande.
Os foxos poden
ser de cinco tipos distintos: simples, de cabrita, de converxencia ou de
doble converxencia, e de cruz. Este
da figura é de cabrita, que é circular. Dentro púñase unha cabrita e o
lobo pica na trampa. No de converxencia vese formado por longos murois
de pedra que se van estreitando pouco a poco e ladeira abaixo ata chegar
o pozo final. As paredes podían ter ata un km. Seica hai un de máis de
dous kms. en Arcos de Valdevez en Portugal.
Decir que no foxo o final mátabase o lobo, inda que contan que moitas
veces axusticiaban o lobo ?, e logo por suposto o mataban...
Ver máis detalles no apartado seguinte correspondente o
comentario do libro "Os foxos do lobo" de Dávid Pérez López.
-----------------------------------------
No ano 2004 morreron entre 30/50 lobos
en Galicia, cazados ou envelenados.
¡Vaia salvaxada!.
Según Luís Llaneza nun artigo publicado en Quercus,
Especial Galicia, presenta esta tarta de mortalidade do lobo en Galicia:
A taboa indica que o 64% das mortes de lobos en Galicia son por
atropello. (En Galicia morreron, según datos oficiais, 58 lobos por
atropello nos últimos tres anos 2000-2003).
A
mín chámame moito a atención o 13% de mortes por disparo ilegal...
Ano 2007-2008
A idea xeral hoxe da Consellería de medio ambiente
é batidas si son necesarias si; Indemnizacións sí, xenerosas e
rápidas. Sempre que sexa posible.
Entre
lobos. A película, feita no 2010 por Gerardo Olivares, conta un caso real que sucede na
Serra Morena en Andalucia, onde un neno vive en plena natureza ,
durante doce anos, completamente so.
Na película vense moitos lobos e a súa personal forma de ser,
interactuando co neno.
Quitando algúns sensacionalismos, a película merece a pena
vela e ser disfrutada por todos os que dalgún xeito amamos a natureza.
O lobo ouvea por distintos motivos:
ausencia ou separación da manada, reagrupación, búsqueda de
compañeros, quedarse rezagados, cando están moi inquietos, en defensa
da madrigueira, o despertar, marcaxe de territorio, defensa dunha presa,
etc.
As veces tamén producen ladridos
de aviso, ollo a esto. Normalmente fanno cando se senten sorprendidos.
Fotografía José María Fernández Díaz- Formenti.
Este ouveo foi considerado en Galicia anuncio da
morte, asociado á bruxería e o demo. Realmente non é nada desto, o lobo
ouvea, a maior parte das veces, porque lle peta...O normal é que o home
se lle poñan os pelos de punta cando o escoita...
Está de moda oir ouvear o lobo
e a verdade que debe resultar impresionante o tema, en plena noite e
sin máis cousas...impresionante.
Os interesados poñerse en
contacto con:
O grupo
ecoloxista CICONIA Tlfno: 980 620 473 e - mail :
ciconia@eims.net
organiza salidas pola Serra da Culebra, en Zamora,
para ver o lobo e coñecer o seu habitat, estas
excursións están complementadas con cursiños sobre a
especie. Chama, merece a pena...non se aprecia o que
non se coñece. Faite amigo do lobo...merece a pena.
Cousas dos lobos en Galicia recollidas dende o ano 2000 na
prensa galega.
A Voz de Galicia do día 13-10-2000 dedícalle unha
páxina completa. Baixo o tituo O LOBO ASOMA OS COLMILLOS.
Os feitos é que se están a declarar moitos
ataques atribuidos a lobos:
Curtis: dous potros foron atacados.
Lugo : duas reses en Outeiro.
Fisterra: En Duio varias explotacións
gandeiras.
Vimianzo: Cabalos de monte Faro.
O certo é que os afectados piden axudas, cousa
que me parece ben e ademais que se den as axudas, en tódalas
comunidades se dan excepto en Galicia, onde a Consellería de Medio
Ambiente non se entera. As axudas teñen que ser rápidas e xustas,
penso que é xusto que todos fagamos unha contribución a que esta
especie non morra, polo tanto dende este punto de vista son claros estos
pagos.
O que estou vendo é unha salvaxada é : o veneno, as
trampas, os tiros ilegais, as batidas autorizadas, o feito de que sexa
un trofeo de caza e outras animaladas...O lobo, sempre o direi, é un animal noble e que
mata para vivir. O lobo ten dereito a vivir nos montes galegos, SEMPRE
VIVIU, É A SÚA CASA, E NINGUÉN TEN DIREITO A BOTALO DELA...
Hai que investigar. Anda moito can cimarrón solto.
Os cans vanse o monte e teñen que comer... Hai que analizar as
dentelladas e as pegadas...
A Xunta está disposta a pagar os
posibles desperfectos que poda causar o lobo... (01-01-2005).
Unha boa medida, sempre que leve
consigo a conservación deste mamífero marabilloso...
A Xunta (P.P.) tamén está autorizando batidas, realmente que
pouco lle importa a nosa natureza:
"DESPREZO NA CONSERVACIÓN DA BIODIVERSIDADE
A Xunta extermina o lobo en plena época de cría[20/06/2005 13:18] O lobo (Canis
lupus signatus) é unha das últimas xoias superviventes
da nosa fauna autóctona, que está sendo exterminada en
plena época de cría, coa autorización da Consellería de
Medio Ambiente da Xunta de Galicia.
Exemplo disto é o lobo abatido o domingo 8 de maio de
2005 no TECOR de Muras, na Parroquia do Burgo, provincia
de Lugo, durante unha batida autorizada, atendendo a uns
danos puntuais que non poden servir de xustificación
para vulnerar a Lei de Caza de Galicia que dí "...con
carácter xeral prohíbese o exercico da caza en época de
celo, reproducción ou crianza..."
Guerrilleir@s das Fragas-FEG, solicitou a través dun
escrito a declaración do lobo como especie protexida, a
compensación económica para os afectados por esta
especie e o aumento de servicios de vixiancia
antifurtismo.
O feito de que se poidan ver lobos, onde hai décadas non
se notaba a súa presencia non é en absouto unha proba do
aumento do número destes animais, senón síntoma da
degradación dos seus territorios habituais (parques
eólicos, repoboacións forestais, roturacións..) e unha
clara mostra das dificultades que atopan para
sobrevivir. Nos últimos anos houbo dous feitos que
afectaron relevantemente á alimentación do lobo: a
clausura dos vertedoiros incontrolados e a prohibición
do abandono do gando morto no monte dende a crise das
vacas tolas.
Non esquezamos que o lobo de ningún xeito é unha ameaza
para o home, do que o afasta o temor ancestral que
senten de nós os animais salvaxes. Non se coñece nos
últimos 25 anos nin un só ataque comprobado a seres
humanos. ¿Cántos cáns neste periodo de tempo mataron ou
roeron a persoas?. ¿Cántos cabalos ou bestas déron
couces? ¿Cántas avellas, avispas ou mosquitos picaron e
chegaron a matar? ¿Cántos humanos asasinaron a outros
humanos?
O lobo está sendo noticia en Galicia,
todo o de medio ambiente está sendo noticia co cambio de goberno.
Polo menos fálanse das cousas e hai
proxectos.
Os datos oficiais é que hai 80 camadas con 600
exemplares aproximadamente.
Vaise a unha política que manter o
lobo e pagar máis si fai falta.
O ano 2003 31.286 €, o 2004 levou 70.000 €, este ano
estarán presupuestados o doble 150.000 € para paliar os
danos feitos por lobos.
Ata agora víñase pagando entre 60/70 €
por animal morto.
O lobo de tódolos xeitos sigará a cazarse
en Galicia, sobre 30/50 lobos se cazaron o ano pasado;
pero a novedade é que se fará en lugares apropiados non
en todo o territorio.
Os lobos o parecer habitan nos Ancares,
Caurel, Trevinca, Xurés, Xistral e Barbanza.
Esperemos acontecementos.
XULIO DO 2006: A LEI DO LOBO EN
GALICIA
Por último en xulio do 2006 sae a Lei
do lobo en Galicia que intenta frear o declive desta
especie na nosa terra. Tamén contentar a cazadores e
ganadeiros. Ver un comentario sobre a lei.
Ano
2007-2008
Fálase do mismo sobre 400-600 lobos
en Galicia repartidos en 60-80 manadas.
A idea xeral hoxe da Consellería de
medio ambiente é batidas si é posible non.
Indemnizacións sí xenerosas e rápidas. Sempre que sexa
posible.
De feito están previstas no ano
2008 100.000€ para estas indemnizacións.
Esta é a estadística:
Ano
Ataques
€ indemnizacións
2003
137
31.286
2004
162
40.000
2005
178
28.178
2006
243
50.104
2007
302
79.104
2008
?
100.000 ?
A nova lei, datos que aparecen
na Voz de Galicia do 15/01/2008 prevee máis cartos
para os ataques, de feito pagarán por o seguinte:
Animal morto
Euros
Ovella
103
Cabra
109
Vacuno
1.210
Potro
495
Cabalo
600
O que ocurre é que serán
máis estrictos e haberá investigacións, para ver
si son ou non ataques dos lobos, xa que
estos anos atrás houbo moita picaresca, de feito
no 2007 soio se pagou o 81% do denunciado
e no 2006 o 40% ou sexa o resto foi picaresca e
mentiras.
Na fotografía (sacada da revista Quercus do mes
de Febreiro) un lobo morto na autovía Benavente-Rías Baixas. A verdade
é que o tramo de Benavente a Requejo é un auténtico desastre
para as personas, xa van varios mortos e tamén varios mamíferos que
perden a vida: xabaríns, corzos, lobos e incluso unha vaca. Esto
demostra varias cousas, unha, que os pasos feitos para a fauna non
cumplen a súa misión e dous, que o vallado é un desastre e debera
correxirse. Seica o Ministerio de Fomento prometeu doble vallado na
zona, pero de momento nada.
En algúns paises está medida a
influencia da rede viaria na mortandaz de lobos e trátase de números
moi elevados.
Fotografía de J.F.
Mingorance. Revista Biológica Abril 2001.
¿Sabias que...?.
O lobo pode responder a ouveos
simulados...pois sí.
Utiliza os excrementos para marcar
o seu territorio... o normal é que os deposite en cruces de camiños e
cortalumes, lugares onde sexa doado dar con eles.
Resulta moi, moi dificil observalo
xa que ten moita, moitísima habilidade para pasar desapercibido en
calquera medio, dou fe.
O lobo é un excabador sensacional, sobre todo a
loba que é a que fai o cubil.
O lobo pode camiñar o paso, pode ir a carreira, a
trote ou a galope. O paso lobeiro que é famoso correspóndese cunha
velocidade de 13 Km./h.
O olor dos excrementos faise moito máis grande si se
contemplar arañazós no chan.
O feito de orinar a través do levantamento da pata é
un comportamento de marcaxe considerado visual e oloroso. Estes
feitos soio os pode facer o lobo dominante, inda que tamén o pode
facer a femia dominante ou alfa.
os lobos prefiren a hora de comer as presas salvaxes,
polo menos na provincia de Ourense. Os corzos son a súa alimentación
favorita.
------------------------------------
Hai unha cousa curiosa sobre lobo e a súa caza: non
caza nos terrenos onde cria. Respeta uns cantos kms.
Este feito aparece escrito no libro
"Tras la senda del lobo"
de Ramón Grande del Brío, un dato moi curioso e contrastado.
"O lobo onde pare e ten as crías non ataca os
animais domésticos, por aqueles arredores. Según Ramón Grande e Manolín (Manuel Gallego), dous expertos en lobos, o lobo con esta
actitude quere enganar e desorientar os pastores e ganadeiros, polo
menos é o que intenta. O lobo é moi intelixente."
---------------------------------
O grupo ecoloxista CICONIA Tlfno:
980 620 473 e - mail : ciconia@eims.net organiza
salidas pola Serra da Culebra, en Zamora, para ver o lobo e coñecer o
seu habitat, estas excursións están complementadas con cursiños sobre
a especie. Chama, merece a pena...non se aprecia o que non se coñece.
Faite amigo do lobo...merece a pena.
------------------------------------------
Sabias que o conto da Caperucita e
o lobo foi e sigue sendo unha barbaridade que marcou a nosa xeneración....¡vaia
animalada!
Mira este link onde unha nena
explica a salvaxada que representa ese conto.
Algunhas partes do lobo
tiñan en tempos virtudes específicas, así a médula era esencial para
devolver a razón as mulleres infieis. A verga do lobo era
considerada afrodisíaca. O ollo dereito seica tiña a postestade de
quitar a febre e ademais sorbido xusto na morte do lobo garantizaba
unha vista excelentel. O figado seco e mezclado con viño seica
calmaba a tos e curaba as doenzas hepáticas.
Tamén que todo animal que
fora mordido polo lobo, volvíase invulnerable. Si esto se aplica o
home daría lugar a lenda do home lobo...
Cousas curiosas...
Nota1: moita información está sacada do libro
"El lobo" de Jean-Marc Landry. Ediciones Omega 2004.
Nota2: outra información básica está sacada deste
cuaderno que é toda unha xoia.
Félix Rodríguez de la Fuente foi
para miña xeneración unha persoa a que lle debemos moito. Os seus
Cuadernos de campo, son unha autentica xoia, inda hoxe.
Deste Cuaderno saquei información moi valiosa,
procurando sempre respetar o autor (O Cuaderno está cheo de datos con
dibuxos de todo tipo que por suposto non están reproducidos nesta
ficha...)
Dende esta páxina, estés onde estés, quero decirlle ¡moitas grazas Félix, en nome
da natureza!.
Realmente a presentación de "El hombre y la
tierra" marcou a miña xeneración nos anos 1970-80. Aquí tendes varios
exemplos do que estou a decir:
"Felix Rodriguez De La Fuente gran naturalista
español, que dedicou a súa vida á divulgación e a defensa da fauna
ibérica, e a reivindicar a conservación dos ecosistemas nunha
época difícil polo creciente afán expansionista do home";
Félix deixounos o 16 de
marzo do ano 1980. Para mín e tamén para os lobos deste país foi
un día desgraciado. Un día para mirar as estrelas e chorar...
Onde estés Félix ¡gracias,
moitas gracias, unha e mil veces, pola túa vida e o que
nos deisaches!.
No ano 2004 morreron entre 30/50 lobos en
Galicia.
¡Vaia
animalada!.
Estou en contra da caza do lobo,
e moito menos si hai polo medio trofeos, negocios, etc. Podo admitir a
caza do lobo para mellor conservación da especie (control, estudiado
previamente, de nº de
lobos por zonas, etc.).
Caza polo tanto controlada e científica, sabendo o que se fai... Pero o resto é matar por matar, soio é
un trofeo, e eso non ó podo admitir.
Fotografía de Manuel González, sacada da revista "Jara y sedal" de
decembro do 2006.
Reproduzco
o que dice nesa revista Juan Cano, un lobeiro de pro, vamos, un
entendido na caza do lobo. O artígo, xa avanzo, pode ferir os
visitantes da miña páxina, a maioría nenos galegos, pero penso
que é básico para entender determinadas cousas. Por outra banda Juan
Cano está totalmente a favor de que o lobo se conserve en España e
viva nas nosas montañas, como explica no artigo.
(Un estudio a fondo sobre o
Lobo en Galicia. Felipe Bárcena é un naturalista que leva, que
eu sepa, moitos anos estudiando os lobos en Galicia, de feito xa
polos anos 70 enviaba os seus datos a Estación Biolóxica de
Doñana)
1.
EL LOBO EN GALICIA
Por FELIPE BARCENA
1.1. INTRODUCCION
Galicia es una región densamente
poblada y tiene un medio natural severamente transformado. Con
29.434 km2 y casi 2.800.000 habitantes, su densidad media
de población (94,6 habitantes/km2) es superior a la media
nacional. No obstante, la densidad de población y la presión
antropógena disminuyen gradualmente hacia el este de la Comunidad.
Así, todos los ayuntamientos de las sierras orientales (Ancares,
Caurel), surorientales (Queija, Eje) y del norte de Lugo (Gistral)
tienen densidades inferiores a 20 habitantes/km2. En la
mayor parte de la Galicia central, la densidad oscila entre 21 y 60
habitantes/km2, mientras que la parte occidental está
mucho más densamente poblada, superándose los 300 habitantes/km2
en algunas áreas de las provincias de Pontevedra y La Coruña. Por
otra parte, en toda la región la población humana se encuentra muy
dispersa; de hecho, Galicia tiene, por término medio, un
asentamiento de población/km2 (Torres, 1989), lo que hace
difícil encontrar amplios espacios deshabitados.
Más del 46 % de la población gallega
se dedica a la agricultura y la ganadería. En 1986, la cabaña
ganadera estaba constituida por 1.150.000 cabezas de vacuno, 310.000
de ovino, 85.000 de caprino y 75.000 de caballar (Torres, 1989); de
estos últimos, unos 44.000 ejemplares viven en estado salvaje (Bárcena,
1987).
Galicia participa de dos dominios
florísticos, el atlántico de la región eurosiberiana y el
carpetano-ibérico-leonés de la región mediterránea (Torres, 1989).
No obstante, el paisaje está altamente transformado por la acción
del hombre, que ha creado un medio heterogéneo y muy
compartimentado. El corzo y el jabalí son abundantes en la parte más
oriental de la región, ramificándose a medida que avanzamos hacia el
oeste. Ambas especies han aumentado considerablemente en los últimos
quince años; el corzo se ha incrementado en número, y el jabalí ha
ampliado además su distribución. El primero se encuentra en toda
Galicia exceptuando el cuadrante suroccidental y el segundo falta
sólo de pequeñas áreas del cuadrante noroccidental.
La situación del lobo en Galicia ha
sufrido notables variaciones a lo largo del presente siglo. El lobo
aumentó en la región a partir de los años cuarenta, al menos en su
parte occidental. Tras la Guerra Civil, la especie se estableció en
muchas zonas de La Coruña y Pontevedra, donde antes era rara o
inexistente. Antes de 1970, el lobo era objeto de sañuda
persecución, hasta que la entrada en vigor de la Ley de Caza -que
pasaba a considerarlo especie cinegética- supuso un alivio para el
cánido, aunque de escasa duración. En 1974, tras la muerte de dos
niños en Orense que fue atribuida a una loba, la persecución se
recrudeció, y a finales de la década de los setenta, se pudo
comprobar una disminución en los macizos orientales y, sobre todo,
en el centro de la comunidad (Bárcena, 1979, 1987).
El objeto de este trabajo es dar una
visión actualizada de la situación y la problemática del lobo en
Galicia. Se estudia la distribución, el tamaño poblacional, la
mortalidad causada por el hombre y los daños a la ganadería, para
terminar haciendo algunas consideraciones sobre su gestión.
1.2. METODOLOGIA
Parte de la información que se aporta
en este capítulo procede de datos obtenidos desde 1974, fecha en la
que el autor inició sus estudios sobre la especie; no obstante, la
mayoría de los datos se han recogido entre 1987 y 1988. El estudio
se ha basado en prospecciones de campo y en entrevistas personales a
guardas, cazadores, ganaderos y lugareños. En total, se llevaron a
cabo entrevistas personales en 85 ayuntamientos, realizándose
prospecciones de campo en 40 de ellos.
Para la estimación del número de
lobos, se han individualizado núcleos familiares intentando
comprobar la presencia de cachorros. La existencia de parideras, de
rastros de lobeznos, la observación directa de cachorros o su
captura se han considerado pruebas concluyentes de cría.
La estimación de daños a la ganadería
se ha realizado por medio de entrevistas personales, que, en
ocasiones, se han acompañado de comprobaciones in situ.
Los datos de mortalidad se han basado
en entrevistas personales y en el análisis de los expedientes de
batidas autorizadas (1987/88), revisados en las Jefaturas
Provinciales del Medio Ambiente Natural de la Xunta de Galicia.
Otros datos complementarios han sido recogidos a lo largo de las
prospecciones de campo.
1.3. DISTRIBUCION, TAMAÑO DE
POBLACION Y EVOLUCION RECIENTE
El lobo se extiende en Galicia por
unos 26.500 km2, aproximadamente, el 90 % de la región.
Sólo falta permanentemente en algunas zonas litorales del oeste de
Pontevedra y, sobre todo, del norte de la provincia de La Coruña
(Fig. l). En general, se trata de las áreas más densamente pobladas
de Galicia.
El área de distribución que se
muestra en la figura 1 incluye las zonas donde se ha constatado la
presencia del lobo desde 1984. Hay que considerar, no obstante, que
los límites de la distribución pueden variar de año en año,
dependiendo fundamentalmente de la presión cinegética; además, en
algunas zonas la densidad es muy baja.
En 1988 se han localizado 71 puntos
de cría, distribuidos de la siguiente forma: 10 en La Coruña, 8 en
Pontevedra, 25 en Lugo y 28 en Orense. Teniendo en cuenta que la
cobertura del censo no ha alcanzado la totalidad de la región, se
puede estimar que la población real sería un 30-50 % superior. Por
tanto, podríamos hablar aproximadamente de unos 100 puntos de cría
para toda Galicia.
Considerando que a cada pareja
reproductora le corresponde una media de 10 lobos en la época de
máxima densidad (en primavera, tras los partos), para mayo de 1988
obtendríamos una cifra aproximada de 1.000 ejemplares. Hay que tener
en cuenta que el mínimo poblacional se presenta inmediatamente antes
de la época de cría, lo que supondría, en una situación de
equilibrio y de bajas constantes a lo largo del año, que el número
se reduce a la mitad. Aceptando estas cifras, la densidad media en
Galicia oscila entre 3,8 y 1,9 lobos/100 km2, a finales y
principios de primavera, respectivamente. En general, las densidades
son superiores en las provincias de Lugo y Orense.
Con respecto a la evolución reciente
del área de distribución, se advierte una regresión en toda la
franja occidental, mientras que en la zona más oriental se observa
estabilidad o un ligero incremento.
En la provincia de La Coruña, el lobo
desapareció en 1986 de la península de Barbanza y de la zona
comprendida entre el curso bajo de los ríos Tambre y Ulla. Asimismo,
falta del resto: de las penínsulas de las Rías Bajas. Además, los
núcleos existentes en el noroeste de la provincia corren el riesgo
de quedar aislados del resto de la población gallega, debido a los
escasos efectivos existentes en la zona central de la provincia. Hay
que tener en cuenta que, tras desaparecer de las zonas costeras, la
especie tiene más dificultades en recolonizarlas. Esta población del
noroeste peninsular tiene el interés de ser posiblemente la
población europea más próxima al mar.
También se detecta una disminución
generalizada en la provincia de Pontevedra. Desde 1984 la especie
falta de los Montes de Castrove y Xiabre, y desde 1986, de la
península del Morrazo. No obstante, en estas últimas zonas su
presencia nunca fue continuada.
Por otra parte, las poblaciones de
las provincias de Orense y Lugo se pueden considerar estables. En
esta última se aprecia una notable recuperación en las sierra
situadas al norte de Terracha (Tierra Llana), de donde había estado
ausente entre los años 1981 y 1985 aproximadamente.
En cuanto a la evolución numérica, la
población parece haber disminuido de forma notable -quizá, a la
mitad- con respecto a la existente en 1974, época en la que el lobo
alcanzó, probablemente, su máxima prosperidad en Galicia. No
obstante, la problación actual se considera suficiente para el
normal desarrollo y supervivencia de la especie.
1.4. MORTALIDAD CAUSADA POR EL
HOMBRE
Entre 1987 y 1988 hemos recogido
datos de 126 lobos muertos por el hombre. No obstante, la cifra real
de lobos abatidos en la región gallega en este período debió de ser
sensiblemente superior. De los ejemplares controlados, 36 fueron
muertos en La Coruña, 40 en Lugo, 46 en Orense y 4 en Pontevedra. De
esta última provincia, se tienen datos de otros 26 ejemplares
cazados en 1986.
Entre las causas de
mortalidad identificadas, destacan las armas de fuego (Tabla l).
Sólo se han conocido 6 casos de lobos envenenados. No obstante, el
empleo de veneno es una práctica muy arraigada entre los ganaderos
de caballos y vacas de monte, particularmente en la provincia de
Pontevedra.
TABLA 1
CAUSAS DE MORTALIDAD IDENTIFICADAS
n
TI
TR
A
V
La Coruña
36
97,2
--
--
2,8
Lugo
37
86,5
8,1
--
5,4
Orense
38
36,8
44,7
13,2
5,3
Pontevedra
3
66,6
--
--
33-3
TOTAL
114
72,8
17,5
4,4
5,3
n: número de lobos muertos por
causa conocida en 1987 y 1988.
TI: porcentaje de n muertos a
tiros.
TR: porcentaje de n muertos en
lazos y cepos.
A: porcentaje de n atropellados.
V: porcentaje de n envenenados.
Casi todos los lobos cazados en las
sierras centrales que separan las provincias de La Coruña y Lugo lo
han sido en batidas, autorizadas o no.
Con respecto al número de batidas,
destaca la provincia de Lugo, con un total de 70 autorizadas entre
enero de 1987 y septiembre de 1988; en Orense no se solicitó ninguna
en dicho periodo; en La Coruña se autorizaron 6 en 1987 (carecemos
de datos de 1988); en Pontevedra sólo se celebró una en 1987,
siguiéndose en la actualidad una política de no concesión de batidas
por parte de los responsables provinciales.
Hay que destacar también la escasa
eficacia real de las batidas. De 76 batidas controladas, sólo en 6
(7,9%) se cazaron lobos (8 ejemplares en total), y en 10 casos más
se vieron individuos. En 60 (78,9 %) ni siquiera hubo oportunidad de
disparar.
1.5. DAÑOS A LA GANADERIA
En la tabla 2 se
muestran los daños a la ganadería conocidos entre enero y octubre de
1988. Debido a que no se ha cubierto la totalidad del territorio
(aunque sí se han prospectado los ayuntamientos que más daños
padecieron) ni todo el período anual, las cifras que ofrecernos
deben considerarse mínimas, estimándose que representan un 80 % del
total. Valorando los potros a 10.000-15.000 pesetas, los terneros a
40.000 y el ganado menor a 7.000 pesetas, podemos estimar los daños
totales en unos 25 ó 30 millones de pesetas anuales.
TABLA 2
DAÑOS CONOCIDOS DE LOBO ENTRE ENERO Y OCTUBRE DE 1988
Vacuno
Equino
Ovino
Caprino
Ov./Capr.
La Coruña
66
90
7
--
20
Lugo
>114
>214
>58
38
152
Orense
19
>5
>105
11
51
Pontevedra
6
>21
28
29
14
TOTAL
>205
>330
>198
78
237
Casi todas las bajas producidas a la ganadería caballar y vacuna son
potros y terneros. Teniendo en cuenta los datos expuestos, las áreas
no prospectadas y la parte del ejercicio no cubierta, calculamos que
los daños ocasionados a la ganadería libre afectan aproximadamente a
un 1% de su producción.
La mayor concentración de daños se
produce en los ayuntamientos con ganadería libre (semisalvajes) de
caballos y vacas. Se han delimitado unas áreas de máxima densidad de
daños, que corresponden a la zona de Mondoñedo (norte de Lugo), a la
Serra da Loba y la Serra da Cova da Serpe (entre La Coruña y Lugo) y
a otras áreas situadas entre Pontevedra y Orense (Serra de Candán,
Montes do Testeiro, Serra do Suido, etc.) (Fig. l).
No parece existir una relación
directa entre la cuantía de los daños y el número de lobos presentes
en una determinada zona. Esto se puede deber al mayor control que se
ejerce en las áreas donde se producen los mayores daños, así como a
los hábitos básicamente carroñeros de una parte importante de la
población y a la presencia de caza mayor en una parte de su área de
distribución.
1.6. PROBLEMATICA Y GESTION DEL
LOBO EN GALICIA
Como se ha dicho anteriormente, la
población lobuna gallega no parece tener problemas que pongan en
peligro su supervivencia, aunque los núcleos que se encuentran en el
noroeste de La Coruña corren el riesgo de quedar aislados.
Probablemente, el mayor problema del
lobo en Galicia es la dependencia que muestran hacia el hombre en lo
referente a la alimentación en gran parte de la región. Otros
estudios previos han mostrado que dicha dependencia aumenta, en
términos generales, en dirección oeste y norte (Valverde, 1971;
Bárcena, 1976; Guitián et al., 1979); es decir, es mayor en
las áreas más densamente pobladas. Las características ecológicas de
los lobos que viven en estas zonas severamente transformadas podrían
asemejarse mucho a las descritas por Boitani (1982, 1986) en Italia;
por el contrario, los lobos de las áreas más orientales y
meridionales se parecerían más a los de la Cordillera Cantábrica, y
tendrían unos rasgos ecológicos más próximos a los descritos por
Vilá et al. en el último capítulo de este volumen,
Probablemente, la emigración rural que se está constatando en
ciertas áreas de Galicia y el aumento de las poblaciones de corzo y
jabalí podrían permitir en un futuro próximo la «mejora» ecológica
del lobo en algunas zonas de la región.
Otro problema que se ha atribuido
generalmente al lobo gallego es su hibridación generalizada con
perros. Sin embargo, desde 1974, hemos podido examinar unos 250
cadáveres de lobo sin constatar jamás tal tipo de cruzamientos.
En Galicia, el lobo está considerado
corno especie cinegética. Hasta 1988 no se había pagado ningún tipo
de indemnización por los daños originados por el predador. A partir
de 1989 se empezaron a poner al día las indemnízaciones por daños
causados en la Reserva Nacional de los Ancares, que probablemente
representan menos del 1% de los daños totales de la Comunidad
Autónoma. En 1990 hemos tenido noticias de que la Administración
Autónoma está empezando a desarrollar una política de
indemnizaciones mucho más amplia. Si el pago generalizado de
indemnizaciones se consolidara, la gestión del lobo en Galicia
experimentaría una mejora radical.
El lobo, debido a sus hábitos
predadores, causa graves daños a la cabaña ganadera, lo que, unido a
la falta de enemigos naturales y a la alta tasa de natalidad, hace
necesario el control de sus poblaciones.
Descartando la utilización de cebos
envenenados y trampas, por el peligro que suponen y por su nula
selectividad, el único procedimiento para realizar la labor de
control es la caza con armas de fuego. La batida es, sin duda, el
sistema más recomendable, pues con su utilización se consigue,
además de la finalidad principal, una satisfacción psicológica a los
ganaderos damnificados. Siempre que la Administración comprobase
daños de importancia a la ganadería en una determinada comarca,
debería autorizar este tipo de cacerías a la mayor brevedad posible,
con el fin de aumentar su eficacia.
En el momento de afrontar una
política de indemnizaciones, se plantean dos posibles soluciones: el
pago directo por res muerta al ganadero perjudicado, o el pago
indirecto, por medio de subvenciones, a la colectividad de
propietarios de ganadería extensiva de los ayuntamientos con
existencia probada de lobos. Se recomienda la segunda opción por
considerarse más barata, justa, útil y beneficiosa para la especie.
Barata, porque evita complicados procesos burocráticos, así como
equipos de investigación y control. Justa, porque soslaya la
picaresca en posibles simulaciones de daños a reses enfermas o
muertas y evita las situaciones de difícil verificación cuando no
quedan vestigios de las presas. Util, porque sale más beneficiado el
ganadero que mejor cuida y vigila su hacienda, dificultando que el
ganado quede sin control y haga daño a los cultivos. Beneficiosa
para la especie, porque los ganaderos serán los primeros interesados
en que existan lobos en su comarca para poder cobrar las
indemnizaciones. Dichas subvenciones podrían encauzarse a través del
Reglamento 882/86 de la CEE, que ya prima en la actualidad a los
ganaderos de ovino y caprino.
AGRADECIMIENTOS
En primer lugar, quiero agradecer a
Juan Carlos Blanco su inestimable ayuda en la redacción de este
trabajo. En segundo lugar, a la Dirección General de lo Forestal y
del Medio Ambiente Natural de la Consellería de Agricultura de la
Xunta de Galicia, en la persona de su Director General D. Joaquín
Buergo del Río, por toda la ayuda prestada por la guardería y el
personal de las Jefaturas Provinciales. Por último, mi
agradecimiento a los muchos amigos que han colaborado en el trabajo
de campo, cuyos nombres sería prolijo citar.
RESUMEN
El lobo ocupa unos 26.500 km2
de la superficie gallega, aproximadamente, el 90 % de la región. En
1988 se estimó la existencia de unos 100 núcleos de cría, es decir,
de unos 1.000 lobos justo después de los partos y unos 500 al
principio de primavera, antes de los partos. Los lobos son más
abundantes en las provincias de Lugo y Orense. En los últimos años,
los núcleos más occidentales han mostrado una tendencia regresiva, y
los orientales se mantienen estables o aumentan ligeramente. Entre
1987 y 1988 se conocieron 126 casos de lobos muertos por el hombre,
destacando las armas de fuego como primera causa de mortalidad
identificada. El valor de los daños a la ganadería en 1988 se estimó
en 25 ó 30 millones de pesetas; los daños más elevados se producen
en áreas de ganado libre. Se discuten algunos aspectos de la
ecología de los lobos gallegos y se dan sugerencias para la gestión.
BIBLIOGRAFIA
BÁRCENA, F. (1976). Censo de
camadas de lobos en la mitad norte de la provincia de Lugo (año
1975) y algunos datos sobre la población de los mismos. Bol. Est.
Cent. Ecol., 5 (9): 45-54.
- (1979). Evolución actual del
lobo en Galicia. Trofeo, 109: 29-32.
- (1987). La problemática del
lobo en un área de alta densidad de población urbana. En «El
lobo ibérico». II Jornadas de Estudio y Debate. Salamanca, 9 y
10 de mayo de 1987.
BOITANI, L. (1982). Wolf
management in intensiva use areas in Italy. En «Wolves oflhe
Wordh>. Harrington, F. H., y Paquet, P. C. (eds.): 158-172.
Noyes Publications, New Jersey.
- (1986). Dalla parte del lupo.
L'Airone di Giorgio Mondadori e Associati. Milano.
GUITIÁN, J.; DE CASTRO, A.; BAS,
A., y SÁNCHEZ, J. L. (1979). Nota sobre la dieta del lobo (Canis
lupus L.) en Galicia. Trabajos Compostelanos de Biología, 8:
95-104.
TORRES, M. P. (1989). Galicia. En
«Gran Atlas de España, Vol. 1». Planeta. Madrid.
VALVERDE, J. A. (1971). El lobo
español. Montes, 159: 229-241.
Isabel Barja (Natural de Campobecerros en
Ourense) , investigadora da Universidade Autónoma de Madrid.
Investigación sobre o lobo ibérico realizado
dende 1998 no Macizo central de Ourense, entre outros
Os resultados máis importantes da
investigadora son os seguintes:
1º)
Seguindo unha metodoloxía basada nos excrementos en lugares de
cría e supervivencia do lobo entre os anos 1998 e 2002, cun
análisis de 593 excrementos estos foron os resultados:
62,8% foron corzos.
12,6% cervos.
10%
Xabaríns.
Ovellas
domesticas 7,7%
Cabras domésticas 2,9%
Queda un 4% ?
Do anterior penso que se deduce claramente o
tipo de alimentación polo menos na provincia de Ourense e caen
tamén outros mitos. o lobo prefire as presas salvaxes, está
claro.
2º) O
resultado inda non está publicado pero seica hai unha relación
grande entre a presión turística e o estrés do lobo, e polo
tanto unha influencia grande a hora da reproducción e da
vida dos lobos.
Tamén investiga a
comunicación química entre os lobos e como influe por
exemplo a altura da vexetación a hora de poñer as marcas.
3º) O parecer según as súas investigacións o número de lobos
polo menos na zona de Verín non baixou.
4º) Os lobos viven en Ourense en manadas pequenas con predominio
dominante da parella alfa a hora de aparearse.
A verdade é que se trata dunha entrevista moi interesante que
podedes ler completa neste link.
"Meterse na boca do lobo" , esta frase
fai referencia a cando nos poñemos en peligro por unha
imprudencia.
"Verlle as orellas o lobo" , esta frase
fai referencia a cando nos damos conta do mal que estamos a
facer unha cousa, por non prestarlle atención.
"Sonche lobos da misma camada" , é
outra frase típica para indicar que duas persoas son amigos o do
mismo pensar ou proceder. En definitiva teñen intereses comúns.
"Ser lobos con pel de cordeiros" , esta
frase fai referencia os hipócritas, ou a xente pouco de fiar.
Según entendidos como Luis
Laneza dice que os mastíns son "muy eficaces en
zonas como A Fonsagrada e Os Ancares para prevenir los
ataques y que esta medida es un ejemplo a seguir".
Ó parecer seica na propia xenética do mastín, que foi
concebido para ese traballo de protección. A raza lembra
Chisco Lema "maxima presencia en la Sierra de la Culebra
y no entiende como como no fue importado a
Galicia" . A raza intimida o lobo. Para que un lobo poda
tumbar a un mastín xa ten que ser moi experimentado ou
ser unha manada.
A clave según Javier
Fernández e que "o mastín crezca co rebaño, porque é
casi unha ovella máis". O animal seica de día vese
tranquilo pero de noite transformase o montar garda.
Saír.
.....
Saír.
As
características principais que diferencian a pelaxe do lobo
ibérico da do lobo europeo son as seguintes: 
Gústame moito este link. 
