Castanea sativa Mill.

Castiñeiro. ( Castaño).

Na fotografía un souto, que é un bosque de castiñeiros,  outro lugar típico galego, cada día menos abondoso, desgraciadamente. Dise castiñeira se no lugar hai poucos castiñeiros.

O castiñeiro é outra árbore típica dos soutos galegos da mitade sur de Lugo e de toda a provincia de Ourense. Non están a beira dos ríos , pero tampouco están moi lonxe.

Hai zonas de Galicia cheas deles, como a de Trives en (Ourense) por onde discurre o río Navea, denantes de desembocar no Sil.

Tamén o Courel en Lugo ten zonas cheas de castiñeiros.

É unha árbore fora de serie, forte e que se utiliza en tonelería e cestería. Tamén para pisos e mobles. Florece entre maio e xuño, e o seu froito, a castaña, é moi apreciada no mundo.

A castaña foi básica na alimentación dos galegos.

En Ourense temos a "festa dos magostos" que son todos os once de novembro. Unha festa entrañable.        Actualizado  ------->11/11/2022

Ver características.

salir.jpg (922 bytes) Saír.              

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

CASTIÑEIRO: características.

Nome científico Nome galego Nome castelán
     
Dimensións Identificación Habitat: os soutos.
     
Flores Froito: a castaña.        Valor nutritivo.
     
Os sequeiros Tronco e madeira Interés: a súa utilidade.
     
Curiosidades Festas, refráns, adiviñas, etc. Árbores monumentais e outras
     
Historia do castiñeiro. Fotografía en outono-Courel. Fotografías varias
     
Bibliografía

Links básicos

Marrón Glace.

     
A castaña na CRTVGA.

Video-festa castaña Caurel.

A campaña de castaña 2012
     
Castiñeiro.pps (Adela L.)

Foto do Castiñeiro en Vilasouto (Incio).

Foto do Castiñeiro en Folgoso Courel.

     
Ollo: plaga da avispa do castiñeiro

O castiñeiro no libro A flora de Os Eidos.

Fotos castiñeiros vellos e outros.

     
As andainas dunha castaña

Fotografías no outono-Calvos

Os magostos en Ourense.

salir.jpg (922 bytes) Saír.         

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Nome científico:

Castiñeiro na Labrada (Lugo). Foto do autor da www.

Castanea sativa Miller

Reino: Plantae

Clase: Anxiospermas

Orde: Fagales

Familia: Fagaceae.

Xénero: castanea

Especie: C. sativa

 

Sativa por ser especie cultivada.

 

Volver a características

 

 

 

 

 

 

Nome galego:

Castiñeiro, castañeiro, castaño, castiro.

Nota: o castiñeiro é có carballo as dúas árbores máis importantes de Galicia.

 

Nome curioso que inda se conserva en algúns lugares:

Unha cousa importante é que:

..." o froito do castiñeiro, a castaña, foi a base alimentaria da xente e dos animais en Galicia ata a chegada da pataca, procedente de América no século XVI.  Tanto é así que nalgunhas rexións, cando chegaron as patacas, denomináronas castañas mariñas, nome que aínda se conserva en algúns pobos. As castañas que antes se consumían en cantidade, pasaron a ser un producto de calidade, co conseguinte valor engadido xerado polas diversas formas da súa industrialización..." Texto sacado do libro "O Castiñeiro" de Andrés Burgos. Museo do Pobo Galego 2002.

Castiñeiro no outono. Fotografía Secundino Lorenzo.

 

Volver a características

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Nome castelán:

Castiñeiro vello en Soutipedre (Ourense). Foto do autor da www.

Castaño.

Volver a características

 

 

 

 

 

 

 

 

Dimensións e vida:

Castiñeiro de Pumbariños no Souto de Rozabales Manzaneda (Ourense); dicen que é o de maior perímetro de Galicia con máis de 12 metros. Supera os 500 anos e foi declarado Monumento natural no ano 1995

Os castiñeiros poden chegar ata os 30 metros e 12 metros de ancho. De tódolos xeitos as podas fan que non mida tanto,  xa que logo é máis dificil coller o seu froito.

Castiñeiro da igrexa de Hospital no Incio. Ten sobre 500 anos e mide 6 metros de perímetro e 16 metros de altura. A fotografía é do autor da www.

Dicen que o castiñeiro pode alcanzar  3.000 anos de edade.

Volver a características

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Identificación:

                 

As follas son bastante caedizas, máis ben lanceoladas. Estreitas. Serradas.  Con nervios moi marcados. Polo envés teñen pelos moi finiños, cando é nova. O pecíolo é curto e cilíndrico. Son Inconfundibles.

Fotografía do autor da www.

Copa alta, densa, esférica ou achaparrado, pero máis ben pola poda. O castiñeiro é alto e esbelto.

O tronco nos exemplares moi vellos é oco. Tamén moi retorcido.

Exemplar vello.

Exemplar menos vello.

Exemplar máis novo. (Catro anos)

Souto preto de Castro Caldelas. Foto do autor da www.

A cortiza cincenta-parduzca, máis ou menos abrancada e lisa o principio.

Ver unha lámina sensacional, que está sacada dunha dirección incrible.

Nesta lámina ou acuarela vese perfectamente como é a súa folla, as súas frores e o seu fruto.

Folla de castiñeiro: longa, moi grande, sobre 30 cms., beiras dentadas e peciolos curtos.

Froito do castiñeiro: os ourizos.

As castañas: froito típico do castiñeiro.

O castañeiro é doado de identificar.

 

Volver a características

 

 

 

 

 

 

 

 

Habitat:

En Galicia é moi abondoso. Hai moitos soutos, que son lugares onde predomina o castiñeiro, lugares con moita sombra, e moi boa, tamén con manto herbáceo que non desaparece . Danse en lugares silícicos, nunca calcáreos. Os soutos están en lugares abrigados, templados e frescos. Xeralmente en fondos do val e nas ladeiras con bon chan, en terreos roubados a reboleiras (carballos). Árbores xeralmente moi vellos con enormes troncos mil veces podados e enxertados.

Hai quen distingue entre souto e castiñeiral, así dice que  un souto,  é un bosque de castiñeiros sin enxertar,  outro lugar típico galego, cada día menos abondoso, desgraciadamente. Si son castiñeiros mansos ou inxertados chámanlle castiñeiral.

No dicionario Xerais trae a palabra castiñeira e dice que é un lugar onde hai algúns castiñeiros sin chegar a ser souto.

Nas provincias de Ourense e Lugo abonda moitísimo, sobre todo pola zona da Ribeira Sacra, onde se ven soutos incríbles e marabillosos. En Ourense hai soutos fora de serie tamén no  Barco, A Rúa, Á Gudiña, Viana, Celanova, Cartelle, etc.. En Lugo: por Quiroga, Os Ancares, O Courel, Fonsagrada, O incio, etc.

Fálase que en Galicia hai actualmente arredor de 30.000 Ha. de soutos.

Este souto está en Rubillón, casi a carón do río Arnoia. Marabilloso. Fotografía do autor da www.

A verdade é que abonda moito, inda que non tanto como quixera o autor da www.

Non existe prácticamente na Coruña, no Norte de Lugo e en Pontevedra, onde si hai moitísimo eucalipto.

Dende logo si en Galicia houbera máis castaños ardería moito menos, pero xa se sabe...

---------------------------

Souto en Folgoso do Courel. Fotografía de Chema Fernández

Noite e souto!

souto e chuvia!

chuvia e noite!

Trociño de poesía sacada do libro A flora de os Eidos de Javier Guitián, un percorrido  botánico polo  Courel da man de Uxio Novoneyra.

Os soutos de castaños constituen  o habitat emblemático do Courel, cada pobo por baixo dos 1000 m. de altitude ten os seus soutos, sin dúbida un recurso básico.

Os soutos son formacións  dominadas por castaños principalmente. Pode ter sotobosque abondoso, como o de esta fotografía,  ou menos abondoso como a primeira.

É importante o tema de deboucar ou desmouchar os soutos: os castiñeiros dos soutos normalmente son moi vellos, algúns milenarios e con toros moi grosos, moitas veces ocos. Deboucar é cortar os toros a unha altura, normalmente sobre dous metros do chan. Así vanse podando o final o castiñeiro queda entre dous e catro metros. Mellor para todo, para madeira e para coller as castañas.

Os castaños comparten cos pradairos, coa uz branca e fentos e primaveras e outras especies de plantas ata un total de 30 a 45 especies. Nos soutos pódense ver paxaros como o rabirrubio de testa blanca e o papamoscas gris.

No Courel merece a pena ver algúns soutos sobre todo por Paderne, preto do río Pequeno, en Mercurín e o souto de Praducelo en Lóuzara, entre outros.

Neste link pódese ver a fotografía anterior ampliada. Fotografía de Chema Fernández.

Volver a características

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

As flores:

As flores son espidas, non teñen sépalos nin pétalos.

Flores do castiñeiro. Fotografía do autor da www.

Dibuxo sacado do libro O Castiñeiro. Caderno 11 Museo do Pobo Galego. Andrés Burgos Delgado.

As masculinas, con moitos estames, dispóñense en amentos colgantes ó longo dun eixe. Estas flores, as masculinas, son as que utilizan as abellas para facer logo o mel de castiñeiro.

Na sensacional fotografía de CJB vense as flores masculinas arriba a dereita pegadas a poliña e as femeninas máis abaixo en forma de roseta.

Nesta fotografía tamén de CJB vense as flores masculinas do castiñeiro.

Estas flores chámanse en Galicia en moitos lugares, por exemplo en Calvos ( Vilasouto, Bóveda, Lugo)  candeas.

 As flores femininas están normalmente cada tres dentro dunha roseta de espiñas, na base do amento masculino. No dibuxo vese perfectamente a roseta da que falo.

 

Volver a características

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Os froitos: a castaña.

         

A castaña é o froito do castiñeiro, que madura entre setembro e octubro. Ven dentro dun envoltorio onde se xuntan duas ou tres e por fora está chea de pinchos. Chámanse ourizos.

O ourizo da fotografía, do autor da www, estaba no chan e xa había perdido algunha castaña, pero vese perfectamente. Por certo picaba bastante...

A monda da castaña chámase pericarpo.

A xente que entende fala de moitas variedades de castaña, máis de cen actualmente, que dependen do tamaño, época de madurar, sabor, etc. Concretamente fálase no libriño sobre o castiñeiro publicado por Cadernos do Museo galego, de 143 denominacións varietais. Casi nada.

Estas variedades van ligadas o cultivo según sexa para madeira ou para comer. Dentro das variedades para comer tense en conta o sabor, pelado, cor, calibre, producción anual e un longo etc.

As variedades máis importantes, soio por curiosidade,  son: Amarelante, Rapada, Vermella, Ventura, Famosa, Longal, Negral, Raigona, Verde, De Presa,  Parede,  Luguesa,  Loura e Branca.

No dibuxo que sigue tendes 16 tipos:

A Xunta de Galicia publica outra tabla tamén moi interesante:

Non é este o lugar para explicar estas variedades, repito quen queira profundizar que consulte o libro citado, pero por curiosidade porei dúas desas variedades, ou sexa as súas características.

Poño dúas variedades das mellores según os expertos:

E a variedade de nome BRANCA:

Pequena, dourada, bonita e clara. A mellor para comer. Algo tardía...

Nome: Branca.

Sinónimos: Blanca, blanco, blanquillo, blanquilla, blancas, blanquín, blanquiño, blanquiña, branquiña.

Técnica cultural: Este cultivo localízase nas zonas de máis elevada pluviometría. O solo mantense cultivado mediante laboreo ou ben asociado a pradería. O sistema de cultivo é con enxerto na base ou a media altura e desenrolo da copa sen intervención.

Vexo moitas desta variedade por Mercurín en Lugo, por exemplo.

Destino do froito: Considérase de castaña doce e mellor cá Caurelá. Cultivar algo tardío, que produce unha castaña bonita dourada e doce. Recoméndase para comer asada. Ten mellor reputación cá Verde; utilízase, a súa madeira, para vigas posto que non abre.

Dicen que é a mellor castaña para comer.

 

A variedade LUGUESA:

Castaña grande, brillante e oscura.

Nome: Luguesa.

Sinónimos:  non ten.

Técnica cultural: Enxertado a 1,50 ou 2,00 m. da copa ramificase rapidamente. Cultivada unicamente en zonas húmidas con solo cuberto de herba e soporta certo pastoreo.

Vexo moitas deste tipo por Vilar do Caurel, Seoane do Caurel e Mercurín en Lugo.

Destino do froito: É o cultivar de castaña máis oscura e unha das que se paga mellor no mercado. Non é interesante para madeira xa que on produce vigas rectas. É unha variedade interesante en fresco ou para a fabricación de marmeladas e fariñas.

 

                 

Castañas para asar-Castañas asadas- castañas peladas (bullós).  

Por último a castaña tamén é un producto de moitísima calidade na provincia de Ourense. Por certo Ourense celebra a festa do magosto que non é máis cunha exaltación deste froito. As castañas cómense asadas nunha fogueira. Celébrase o día 11 de novembro e chámase o San Martiño. Ese día tamén se proba o viño novo (por certo eu sempre probo o viño novo e as castañas na casa do Celsiño e a Pepita, uns bons amigos de Barbantes...).

"Viño do Celsiño e pan do Carballiño fan do vello un meniño ..."

Os amigos de Barbantes, deben ver este link de Youtube, e lembrar vellos tempos.

Fotografía de Carlos G. Hervella.

Recollendo castañas en Ourense.

A castaña, para facer o magosto hai que amosegala, unha palabra marabillosa, como moitas galegas; para amosegala basta con facer un corte pequeno cun coitelo; desta forta a castaña non estoupará cando se bote as brasas para, repito, facer o magosto.

Castañas amosegadas e listas para asar. O corte faixe pola zona gorda da castaña, queda mellor,  pero vale por calquera lugar.

Convén escoller ben as castañas para o magosto, as veces, sobre todo cando o ano foi de choivas hai moita castaña bolerca ou baleira, que dentro está vacía. Tamén poden estar picadas e logo medias podres. Hai que collelas sans.

Volver a características

 

 

 

 

 

 

 

Valor nutritivo da castaña.

 

Os sequeiros.

No dibuxo sequeiro no Courel.

Son simplemente construcións que se levantan nos soutos para secar as castañas.

Hai que partir da base da importancia que tiña a castaña en Galicia, sobre todo antes de chegar a pataca.

Os sequeiros tiñan un piso intermedio feito de paus de castiñeiro onde se puñan as castañas, era a caniceira; por baixo no remoleiro facíase una fogueira pequena para secar as castañas.

A castaña recóllese en novembro no tempo da varexa, chámase deste xeito por que se utiliza unha vara para quitalas da árbore.

As castañas no sequeiro, onde se lle pon día e noite lume tardan uns 20 a 25 días en secar. Logo de secas métense nun saco e pasanse por o pisón que separa a casca. Logo pásanse polo bandoxo para terminar de separar a casca e limpalas. Logo sepáranse as boas para a venta e as outras para comer na casa ou os animais.

Así hai castañas durante todo o ano.

Sequeiro no Courel, subindo a Devesa da Rogueira. No primeiro tramo hai varios soutos e neles, lóxicamente estes sequeiros.

Na misma zona hai un letreiro indicativo, posto pola Xunta,  que explica o seu uso.

Volver a características

 

 

 

 

 

 

O tronco e a súa madeira:

O tronco nos exemplares novos, este ten catro anos, é liso cor verdoso tirando a gris, tamén é dereito e moi groso en pouco tempo; ou sexa crece rápidamente os primeiros anos, pero logo crece a modiño.

En exemplares vellos é oco. O tronco é curto pero moi groso.

O tronco pode ter na base ata 12 metros de contorno, son incríbles. 

Densidade Leve.
Utilización: Madeiras de grandes dimensóns:
Estructuras e carpinterias exteriores (portas).
Revestimentos de pisos e parquet.
Mobiliário (elementos estructurais macizos). Torneados.
Construcion naval.
Madeiras de pequenas e meias dimensións:
 Cestería. Mangos de  ferramentas.
Laminados - colados - moldeados

 

Volver a características

 

 

 

 

Interés:

Souto preto de Castro Caldelas. Foto do autor da www.

 

O castaño era moi importante económicamente, a súa madeira é moi estimada en ebanistería e carpintería. Casi todo o interior das casas era de madeira de castaño, dende as vigas ata as fiestras e mobles.

As varas utilízanse tamén en cestería e tonelería. Como leña é un mal combustible.

O seu froito a castaña foi fai uns anos fonte principal de alimentación; prácticamente era a base da alimentación (crúas, secas, asadas, cocidas, de tódolos xeitos),  ata que chegou a patata e o maiz.

O seu valor nutritivo está fora de toda dúbida. Ver esta tabla.

Utilízase tamén como medicinal, as follas e a corteza ten propiedades astrinxentes. Válido para a disentería, diarreas, e en infusión para a gorxa e a tose.

O mel de castiñeiro, que procede da flor masculina, as forraxes (coas castañas peores cebánbanse os porcos antiguamente) e os usos das follas secas, que facían unha boa cama para os animais, son outras formas que se tiñan de uso de este gran árbore.

Tamén se utilizaba para facer carbón, carbón de castiñeiro, inda que hai que decir que o castiñeiro non dá brasa.

Resumindo a súa utilidade: en alimentación, para madeira, para cestería, utilidade melífera, como combustible, como forraxeira, como abono, entre outras...

En fin unha marabilla de árbore.

 

Volver a características

 

 

 

 

 

Historia do castiñeiro:

O castiñeiro non é unha árbore autóctona de Galicia, pero como amosan os fósiles, ten unha antigüedade moi grande, dende logo é anterior a época da chegada dos romanos. O lector debe saber que o pé dos castros de moitos lugares de Galicia xa había castiñeiros.

De tódolos xeitos hai teorías para tódolos gustos: dende a anterior ata que situa o castiñeiro como introducido polos romanos. As máis consideran que os romanos únicamente trouxeron variedades distintas, nada máis.

O que si é seguro é que o castiñeiro leva polo tanto milleiros de anos xunto os galegos.

Hai moita documentación do século X e XI como por exemplo a seguinte, na que se proba o que xa sabemos, que o castiñeiro era a árbore máis importante de Galicia:

"Existen documentos que relatan las colonizaciones hechas en los siglos X y XI por los frailes benedictinos de Celanova en las tierras de A Limia, Verín y Ramirás, en las que introducen al mismo tiempo con el cultivo del vino la plantación de nuevos soutos o castañares. Los documentos más significativos son sin duda los contratos forales, en los que los señores monásticos conceden una tierra a un forero con la expresa obligación de «hacer, chantar o poblar un souto». En otras ocasiones los señores incluso exigen que se «planten o hagan castañas» en tal o cual sitio, es decir, utilizan el nombre del fruto y no del árbol, lo que no deja de ser indicativo de dónde radicaba el mayor interés por el cultivo de esta especie."

Texto sacado de:

MINISTERIO DE AGRICULTURA, PESCA Y ALIMENTACIÓN (BOE 56 de 7/3/2006)

Resolución de 7 de febrero de 2006, de la Dirección General de Industria Agroalimentaria y Alimentación, por la que se da publicidad a la solicitud de registro de la indicación geográfica protegida «Castaña de Galicia».

Unha cousa importante é que:

..." o froito do castiñeiro, a castaña, foi a base alimentaria da xente e dos animais en Galicia ata a chegada da pataca, procedente de América no século XVI.  Tanto é así que nalgunhas rexións, cando chegaron as patacas, denomináronas castañas mariñas, nome que aínda se conserva en algúns pobos. As castañas que antes se consumían en cantidade, pasaron a ser un producto de calidade, co conseguinte valor engadido xerado polas diversas formas da súa industrialización, tales como o marrón glacé, puré, paté, castañas en caldo de azucre, etc...." Texto sacado do libro "O Castiñeiro" de Andrés Burgos. Museo do Pobo Galego 2002.

Sin dudalo é a árbore de máis vitalidade. Hai castiñeiros centenarios, con caracocha ouca, superando os dous metros de diámetro no tronco.

O castiñeiro foi básico na alimentación galega. Foi tamén básico para os carpinteiros; o castiñeiro valía para todo.

O Souto en Galicia é algo máis cun conxunto de castiñeiros. Nos soutos hai moi bos cogumelos, por norma xeral, como boletos, rúsulas, cantarelas, etc.

Dice Elías Dominguez nun libro moi agarimoso "Camba, un pobo, unha xente unha historia" :" A castiñeira é sazón e tempo das castañas, cando se recolle a anada. Soutar é a acción de andar polo souto collendo castañas.

É o derradeiro fruto do ano en recollerse.

"Cada casa ten seu souto".

Logo ven o curar as castañas. O canizo, que é o sistema de secalas, a limpa das castañas secas, e moitas máis cousas que Elías explica perfectamente no seu libro.

Un libro : agarimoso, un bon libro sobre un pobo sensacional da provincia de Ourense.

Claro que según onde sexan as cousas poden chamarse doutro xeito, por exemplo no Courel o lugar onde se secan as castañas chámase sequeiro.

Este por exemplo é un sequeiro ou canizo, xusto no Caurel.

Tamén hai ouriceiras, que son lugares onde se xuntan os ourizos para que abran sin problemas.

O traballo no souto, como a poda, enxertos, arados, recolleita,  varexa, pisa, abandoxar, etc.; os distintos utensilios para facela como cestos, paxelos ou forquitas son temas interesantísimos que trata o libro mencionado.

 

Volver a características

 

 

 

 

Curiosidades da castaña:

En Ourense hai dúas empresas ( coas que non teño nada que ver, salvo que eu son ourensán e gústame que se fale de Ourense) que fan uns preparados incríbles coas castanas. Trátase da empresa Cuevas e da empresa de José Posada.

 

Este é un dos productos, un dulce delicioso de castaña de Ourense que chaman "marrón glacé". Unha auténtica larpeirada...

As cousas boas hai que contalas.

Estos son os links destas empresas:

Cuevas.

José Posada.

As castañas tamén se presentan secas (castañas pilongas), en almibre e confitadas como xa está dito. 

 

Volver a características

 

 

 

 

 

Castaños monumentais en Galicia:

Castiñeiros de Pumbariños no souto de Rozabales en Manzaneda (Ourense).

O castiñeiro de Rozabales en Manzaneda (Ourense) é un dos grandes árbores fermosos na nosa Galicia e que demostra ben as claras o trinomio fundamental que aporta esta árbore: alimento, madeira e paisaxe.

 

 

Outra vista do mismo castiñeiro.

Este castiñeiro ten 14 metros de perímetro e dicen que a súa edade pasa dos quinientos anos. Dicen os entendidos que é o de maior perímetro de Galicia. (Por certo medido a 1,30 m. do chan,  á altura do peito, como debe ser). Podedes ver un video sobre este castiñeiro e outras árbores senlleiras neste link "Corpos Arbóreos" de Andrés Victorero.

Nesta vista sacada do video citado vese este castiñeiro.

En Galicia hai soutos mansos e soutos bravos. Os primeiros inxertados e demoucados renden o seu fruto que é a castaña, da que hai moitas castes. Os bravos, con pes sin inxertar son tamén abondosos, medran ceibes para render o séu servizo en madeira de primeira calidade. Esta madeira tamén se chama "caoba galega".

Nota: a fotografía e parte de texto está sacada dun calendario editado por Cementos Cosmos no ano 2004. Autor da primeira fotografía Enrique Touriño. O texto é de Francisco de Ana Magán.

Hai moitos máis castiñeiros a disfrutar en Galicia, estos son algúns:

Castiñeiro do Val da Fonte en Paderne (O Courel) o pobo da miña dona Pilar, prometo unha visita, dentro do castiñeiro caben polo menos 52 chavais según se mostra nunha recente fotografía do 15 de xuño na Voz de Galicia; a edade estimada do Castiñeiro é de cincocentos anos; casi nada... Os rapaces eran do IES Leliadoura de Ribeira.

A foto é de Carlos Cortés. Sacada da Voz de Galicia 25/06/2015

O de Chaguazoso (Mezquita), tamén ten a súa fama, seica o plantaron os romanos. O do Souto da Ramigoa en Nogueira de Ramuín, o da Regadiña en Trives e o castiñeiro de Capela, entre outros...

Castiñeiro de Chaguazoso (A Mezquita). Seica ten catrocentos anos.

 

A nivel do mundo é moi famoso o Castiñeiro dos cen cabalos, que o parecer baixo este castiñeiro poderon meterse nunha tormenta cen cabaleiras e cen cabalos e pasar a noite sin problemas.  Costa creelo pero é unha lenda moi extendida.

Está en Sicilia. A simple vista parecen varios castiñeiros...

 

Pintura do "Castiñeiro dos cen cabalos"

Volver a características

 

 

 

 

 

Festas, adiviñas e outras cousas sobre o castaño:

O castiñeiro é unha árbore o que non lle faltan festas, adiviñas,  cantigas, receitas e un longo etc.

O que sigue non é máis que unha mínima parte de todo o que existe na nosa literatura e no noso saber popular sobre unha árbore que repito é a máis importante de Galicia.

Festas:

Simplemente citar como festa a dos magostos de Ourense o día 11 de novembro. Festa local.

Tamén a "Festa da castaña" que se ven facendo en Folgoso e Seoane, un sábado ou domingo de novembro. Esta festa é máis recente.

Adiviñas:

"Alto me vin

baixo me vexo

e alá enriba

quédame o pelexo"

Refráns:

Entre os centos de refráns e ditos populares que demostran a importancia desta árbore escollo soamente dous.

A castaña no agosto quere arder e no setembro beber.

Fíxate nas castañas asadas que si estoupan sairanche caras.

Cantigas:

Namoreime da castaña

namoreime do ourizo,

namoreime de ti, nena,

porque tes o pelo rizo.

A castaña no ourizo

eu ben sei o que ela fai

cando está verde, madura,

cando está madura, cae.

Cancioneiro de Cotobade 1985. A. Fraguas

 

 

Receitas con castañas:

Para rematar recordar algúns dos platos que se poden preparar con boas castañas como:  castañas asadas, castañas con leite, puré de castañas, compota de castañas, marmelada, caldo de castañas, castañas con chourizos, grelos con castañas e chourizos, costelas de porco con castañas, polo en salsa de castañas, xabaril con castañas, perdices a crema de castañas, coello con castañas, doce de castañas con chocolate, torta de castañas, pastel de castañas, rosca de castañas, mousse de castañas, crema de castañas, etc.

Nota: todas estas receitas aparecen desglosadas no libro de Andrés Burgo Delgado sobre "O Castiñeiro".

 

VOCABULARIO USADO NO COUREL.

  • Abarqueira : a castaña baleira.
  • Bravas : hai anos que se dan e outros que non saen.
  • Picois : as que se desprecian cando se escollen ou que parten ó debullalas para quitárlle-las tonas durante o bandoxo.
  • Presa : froito dun castiñeiro bo para madeira e que rende moita cantidade de castañas. Dise que estas castañas non son as máis sabrosas.
  • Raigonas : son as segundas en caer da árbore; as mellores para comer e as que mellor pelan.
  • Velliñas : é moi oscura e debúllase mal.
  • Vérdeas : as máis sabrosas e as que máis abundan, xunto coas presas. 
   

Este vocabulario está sacado deste link.

 

Outras receitas con castañas neste link.

 

Volver a características

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Links interesantes:

Estes son os mellores que atopei e que si dúbida son básicos para os que queiran profundizar sobre esta árbore:

O castiñeiro bioloxía e patoloxía.

 Un pdf que se pode baixar e que desenrola en 287 páxinas un estudio exhaustivo sobre esta árbore, con fotografías e datos gráficos. O traballo ocupa sobre 8 Mb e son autores Ernesto Viétez, Mª Luisa Viétez e Francisco Viétez.

Link básico.

O castiñeiro e as castañas

Un link feito con moitísimo agarimo desde o pobo de Camba. Ten moi boas fotografías e moi bon texto.

 

Link oficial da Castaña en Galicia.

Un link sensacional sobre a castaña  en Galicia.

 

O castiñeiro. Power Point (pps) de Adela Leiro e Mon Daporta.

        PPS moi traballado e precioso en fotografías e con moi boa información, merece a pena velo. Está feito  por Adela Leiro e Mon Daporta e esta sacado da sensacional páxina web de Adela que ten  este link

 

Volver a características

 

 

 

Algunhas fotografías de castiñeiros:

Flor do castiñeiro.

Castiñeiro na Labrada (Lugo). Fotografía do autor da www.2005

Castiñeiro en Soutipedre (Ourense). Fotografía do autor da www.2005

É famoso o castiñeiro de Hospital no Incio. De feito mide 16 metros de altura, ten máis de 6 metros de ancho e entre 250 e 500 anos.

Imaxen da Igrexa de Hospital co castiñeiro no inverno.

Fotografía do castiñeiro en abril de 2005. Foto do autor da www.

 

Impresionante castiñeiro en Corzos (A Veiga-Ourense) comparai o tronco neste caso coa miña fotografía. Fixen un cálculo e sete homes non dan rodeado o tronco. Dicen no lugar que pasa dos douscentos anos.

O tronco en moi bon estado.

Volver a características

 

 

 

 

 

 

 

Fotografía en outono.

O Courel

Fotografía do castiñeiro en outono. Devesa da Rogueira. Courel 08/11/2007

 

Calvos (Vilasouto-Incio)

Calvos (Vilasouto-Incio-Lugo). Camiño da Escontrela. Outono 2014. Fotografía Secundino Lorenzo.

Camiño da Escontrela. Fotografía Secundino Lorenzo.

Volver a características

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Fontes desta ficha:

Guía das árbores de Galicia. Henrique Niño Ricoi. Carlos Silvar. Algunhas fotografía están sacadas da Guía para coñecer os árbores de Barcelona Multimedia.

Tamén me foi moi útil O Castiñeiro. Cadernos Museo do Pobo Galego 11;  de Andrés Burgos Delgado.  2002.

Tamén consultei o libro Árbores de Galiza de Adela Leiro Lois e varios, publicado recentemente pola editorial A Nosa Terra. 2006.

Posteriormente:

Link da Castaña en Galicia: indicación xeográfica protexida.

Tamén información sacada da web de O Sil.

Dicir que está impreso, coa colaboración da Xunta de Galicia  a Ribeira Sacra e Cuevas entre outros,  o libro dedicado a castaña e que ten unha portada que foi premiada a nivel internacional:

A fotografía é nada menos que de Mani Moretón.

flecha.jpg (1049 bytes) Subir..

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

A castaña na TVGA.

A castaña na nova cociña.
Festa da pisa da castaña en Froxán.
Os magostos en Ourense
Festa da castaña en Riós. Ourense.

 

Video de Youtube: a festa da castaña do Caurel.

 

 

Outras reportaxes:

 

Reportaxes de interés sobre a Castaña de Galicia

 

- Programa "Larpeiros" na TVG (21/01/2012), Capítulo 41: Toma Castaña!: Video

- Noticias de Santiago en SantiagoTV (15/11/2011), Magosto no CEIP Fontiñas (minuto 14:45):   Descargar Video

- Programa "A Solaina" na TVG (14/11/2011), entrevista con Víctor Gómez (minuto 27:40): Video

- "Gastronomía: Los frutos del bosque". Para todos la 2 (TVE) (29/09/2011): Video

- "Castañas de Galicia" (20/05/2011): Video 

- "I Encontro Europeo do Grupo da Castaña" (28/03/2010): Video 

Fonte web oficial sobre a Castaña en Galicia

 

flecha.jpg (1049 bytes) Subir.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

A campaña da Castaña no 2012.

A colleita 2012 remata cunha produción en aumento e cunha calidade fora de serie, como non se recorda dende fai dez anos.

Galicia seica ten máis da metade de produción e de superficie de castiñeiro de España. Ademáis o 80% da comercialización española deste froito pasa por operadores galegos, según datos que manexa a IXP (Indicación xeográfica protexida)   da Castaña de Galicia.

Esta foi a segunda campaña certificada pola IXP, a única de Espña para a castaña. O seu consello regulador pechou a 2011 con máis de 800 has. amparadas, 110 productores, 8 comercializadores e 4 industrias de procesado.

Xa se están a plancar castiñeiros, por bases científicas en moitos lugares do Barco e Trives por exemplo.

A castaña é rentable para zonas do interior é pode ser unha interesante alternativa de futuro, tendo sobre todo en conta a calidade do producto e a gran demanda existente.

Hoxe expórtase a Francia, Suíza, Alemaña, Italia, Gran Bretaña e Xapón entre outros países.

Estúvose vendendo entre 1,60 e 1,90 o kg. que non está mal.

A castaña úsase en fresco, asada e cocida e tamén serve de base para a repostería, para os xeados... e si nos metemos no grupo dos celíacos hai que decir que que a fariña de castaña é das poucas que hai que, sin facerlle nada, non ten gluten.

Datos recollidos de O Sil mes de decembro de 2012.

 

A IXP da castaña ten este link e esta direción:

link da IXP da castaña en Galicia

flecha.jpg (1049 bytes) Subir.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Fotografía dun castiñeiro.

Castiñeiro á carón do encoro de Vilasouto no Incio (Lugo). Aproveitei o arco iris,  que non sempre se pode ver así. Maio de 2014.

 

flecha.jpg (1049 bytes) Subir.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

O castiñeiro no libro A flora de Os Eidos

A flora de os Eidos

Un percorrido botánico polo Courel da man de Uxío Novoneyra.

A Flora de Os Eidos, Un percorrido botánico polo Courel da man de Uxío Novoneyra,  é un libro de Javier Guitián que fai un percorrido botánico polo Courel da man de Uxio Novoneyra, un libro sensacional publicado por  Ensenada de Ézaro Ediciones en 2014.

No libro fálase por exemplo do castiñeiro poñendo os seguintes versos de  Uxío Novoneyra.

Canta o cuco cala e canta

dos castiñeiros do val.

Pasa o tempo e non di nada

E volta o cuco a cantar.

flecha.jpg (1049 bytes) Subir.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

A plaga da avispa do castaño chega a Lugo.

   

Fotografías sacadas de internet, descoñezo o autor.

 

Unha mala, moi mala noticia que leo o sábado 28/06/2014; o parecer a plaga da avispa china Dryocosmos kuriphilus chega a Galicia,  xa se atoparon bugallas desta plaga en castiñeiros que hai no campus de Lugo.

Esta plaga xa fixo estragos en Italia onde seica a producción de castaña baixou un 80%. O que fai a avispa é poñer os ovos nas xemas do castiñeiro, sobre 200 ovos cada unha. Logo nace a bugalla que o que fai e extraer forza o castiñeiro para logo producir castañas e leña, o castiñeiro perde folla e disminue a fotosíntesis; o resultado final é que non da castañas.

Seica a única forma de combatir a avispa é cun insecto que mata esta especie. Un depredador desta avespa asiática, o Torimus sinensis.

En Galicia os primeiros casos datan de xuño de 2014.

Confirmado en 2017 os castiñeiros do sur de Lugo, polo menos en Calvos (Vilasouto-O Incio) teñen, moitos deles esta plaga. Nas follas aparecen estas boliñas que están cheas de ovos que logo comen a folla. Mal asunto. De momento aquí non se pode facer nada, salvo a loita biolóxica que parece se fará en grandes extensións?.

Para combatir a avispilla, a única vía eficaz na actualidade é a loita biolóxica. Consiste en combatir ó insecto coa solta dun parásito da plaga, outra avispa chamada Torymus sinensis, que come os seus ovos e mantén  controlada a avispilla na súa  rápida proliferación.

Seica o 80% dos castiñeiros están tocados en Galicia. Ver este link.

Ver este otro link sobre el Torymus sinensis que pretende ser el remedio.

 

flecha.jpg (1049 bytes) Subir.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Fotografía dun Souto en Folgoso do Courel.

(Chema Fernández)

Fotografía marabillosa dun souto en Folgoso do Courel (Lugo-Galicia). A fotografía é de Chema Fernández,  un fotográfo profesional de Monforte de Lemos,  que por certo ten fotografías incribles sobre a natureza. A fotografía,  por suposto, está publicada con autorización do autor.

flecha.jpg (1049 bytes) Subir.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Os magostos en Ourense.

 

As castañas son a base dos magostos en Ourense.

As castañas sabedes que se recollen nos soutos. Fot. Secundino Lorenzo.

Os magostos son a festa típica de Ourense, polo San Martiño, o once de novembro, festa local,  ásanse as castañas e moitas veces tamén os chourizos. A palabra magosto tamén se utiliza en Galicia para indicar a fogueira para asar as castañas.

En Ourense e outros lugares ese día vaixe cós amigos ao monte, escóllense lugares adecuados,  e fanse as fogueiras e a festa de asar as castañas.

Poño a continuación unha canción típica dese día en Ourense:

 

Canción " A Rosiña"  para cantar no magosto...

 

Tamén poño a música por un grupo entrañable que foron os "Charanga do Cuco de Velle" interpretando a letra anterior.

 

 

 

Que disfrutes dese día:

 

Bon día de San Martiño

con saúde, castañas e viño

 

 

 Soutos en Calvos (Vilasouto-O Incio-Lugo). Fot. Secundino Lorenzo.

Por certo esquecínme de preguntar quen quitaba as castañas do lume e quen  apagaba o lume despois de asar as castañas, e neste momento o famoso Carrabouxo publica ao día seguinte do gran magosto do 11/11/2022 a seguinte historieta do diario La Región, unha historieta que non ten desperdicio:

 

flecha.jpg (1049 bytes) Subir.