Chámanse
Batan a unha máquina movida
pola acción da auga que, provista duns mazos, serve para bater en mollado os
tecidos saídos dos teares, para conseguir dese xeito apertar os entramados,
así como lavala ou desengrasala.
Básicamente dos teares saían os
tecidos de la e de liño. Estos tecidos, que se facían artesanalmente nos
teares, saían cunha textura moi floxa, polo que se desfiañábanse
moi facilmente. Para apretar esta textura utilízabase o batán.

Manta feita con liño. Curiosamente esta manta
foi feita pola aboa da miña muller; unha muller do pobo de Calvos, en
Vilasouto no Incio (Lugo). Chamábase Concepción Seara.
Ver esta fotografía máis o detalle ó
final...
Os batáns conseguían estas texturas,
precisamente.
Chámase tamén
Folón,
en Ourense pola zona de Entrimo, e
Pisón.

Folón de Entrimo, en Ourense, xa
desaparecido e que describe Xaquín Lorenzo no libro "Os Oficios".
O folón van as mantas para ser rematadas,
deste xeito aprétase a súa trama e amalgámase as súas febras. Tamén os picotes
(tecidos de mezcla de la e liño).
O folón necesita dun río que faga xirar a roda
que se ve na figura. Trátase de algo parecido os muíños e as
ferrerías.
A roda leva uns caixóns (ou
unhas palas) sobre os que cae a
auga para movela. O funcionamento é simple xa que o mover a roda que
vai con catro radios, fan mover e xirar o eixe. O xirar
fai mover unha especie de martelos, no dibuxo vense dous, que son os
que mallan sobre o lenzo.

Para foloalo tecido, conta Xaquín Lorenzo
Fernández, hai que mollalo na pía , polo que fan uns pequenos canais
para que a misma auga molle o tecido o mesmo tempo que o mallan. O
lenzo debe estar sempre mollado pero non lle convén a auga fría. No
inverno quéntase a auga e mantense mollado mentras actuan os mazos.
Na fotografía o batán de Mosquetín en Vimianzo,
que como se pode ver non quedaba nada.
Actualmente están recuperados estes
batáns. Fíxoo a Deputación da Coruña.

Efectivamente están recuperados estos batáns:
Estes muiños sitúanse á
dereita do río Grande
e suman en total sete muíños máis tres batáns. Recóllense en dous
edificios sobre o río, sendo os muíños destinados á malla da fariña
e os batáns para o liño e lá. Durante séculos constituiu unha
importante industria e os seus servizos eran demandandos máis aló
dos límites naturais de Soneira. Actualmente están sendo
rehabilitados pola Deputación da Coruña co obxetivo de reformalos
nun museo.
Ver este link
Ver
estas fotografías e explicacións da miña visita a estos batáns
en agosto de 2012.