HISTORIAS DO MUIÑO DOS PONTÓNS en OLELAS. ( Alberto Pérez Adán)

(Trociño do libro do autor, Olelas na lembranza)

Vista panorámica do Parque da Peneda desde Olelas.  O fondo, os Pontóns. Fotografía sacada do libro...

 

IX   

...                                           

O muíño dos pontóns.  (Historías)

(O que sigue é un troziño de texto que se corresponde o final do capítulo IX dedicado O muíño dos Pontóns; no libro Olelas na lembranza de Alberto Pérez Adán. Das catro historias que describe aquí só aparecen dúas, que son as que máis teñen que ver co río e as troitas. As catro son auténticas historias.)                                             

 

   "...   Ten Olelas cinco muíños, -aínda que en realidade debería decir que tiña, porque agora como xa ninguén moe, están case todos  prácticamente abandonados-, todos eles, claro está, movidos por auga, como é de lei en Galicia: tres a pouca distancia do lugar, dos que un é particular e dous son comunais, que so moen no inverno, porque no verán o corgo que os alimenta, procedente do pantano, leva pouquiña auga, e dous máis no río da raia: o de Pedreira, pouco usado por  quedar bastante a desmán, e o dos Pontóns que, non sei por qué, era o máis xeitoso, e no seu tempo o que "máis traballaba".

         Unha das últimas veces que fun pescar por alí, hai uns anos, atopei co "Faba", alias ou alcume de Francisco, tamén coñecido polo diminutivo  familiar de "Chico", todo un personaxe en Olelas e arredores, que, ademais de dedicarse ás tarefas propias dun lugar como aquel, era todo un experto en actividades complementarias propias de onde hai un río troiteiro e montes con abundante caza. O Chico era (desgraciadamente, morreu hai ben pouco) un dos mellores da bisbarra nos deportes de caza e da pesca, xunto co Alfredo, co irmán deste, "o Borrico", e co "Augusto", Augusto tamén xa tristemente desaparecido, outro personaxe de Olelas que ben merecería, non unha simple referencia, senón toda unha novela.

       Coñecía o Chico os montes e o río do lugar moito mellor que a súa propia casa e, como tiña propiedades polas zonas raianas dos Pontóns e da Pedreira, tamén controlaba todo o que pasaba o outro lado e ós seus poboadores portugueses, ós que coñecía e trataba coa mesma familiaridade cós seus propios veciños de Olelas.

       Grandísimo conversador, fino falador, detallista, expresivo como poucos e moi sincero e xovial, o Faba era sempre unha agradabilísima compañía.

        Aquel día, despois de saudarnos, puxémonos a pescar na corrente do río a uns trescentos ou catrocentos metros do muíño e, a pesar de que era verán, á tardiña empezou a cubrirse o ceo de escuras nubes e pronto comenzou a caer as primeiras pingas. Como aquilo tiña tódalas trazas de ser unha típica tormenta de época, pero con malas pulgas, botámonos a correr, coas canas na man, de cara ó muíño, único refuxio o noso alcance. A porta medio estartalada estaba entreaberta e o interior non tiña moi boa pinta, pero esto non significaba nada, porque o que nos interesaba  a nós, por suposto, era non pórnos como pitos. Pouco despos, chovía a chuzos, e, a pesar dalgunhas pingueiras que había dentro e dalgunhas ratas que saíron de non sei ónde e se puxeron a cruzar o chan do muíño e por riba da roda de moer, para fuxir por aquí e por alí, o importante era que nós estabamos ben e suficientemente protexidos da que estaba a caer. Imperaba dentro unha sensación de abandono e notábase un forte cheiro a cerrado, a pesar da boa ventilación de que dispuña, se temos en conta que a porta non cerraba ben, as paredes estaban cheas de buracos por todas partes, e no tellado faltaban bastantes tellas ou estaban esnaquizadas.

       Como o que parecía non ser outra cousa que unha treboada estival se ía convertendo nunha persistente chuvia que non parecía ter intención de pasar axiña, decidimos acomodarnos o mellor posible e tomar a cousa con paciencia. o Faba sacou un par de mazás da súa fardela e ofreceume unha que con agrado empecei a comer. Mentras isto facíamos, falamos de moi diversas cousas, especialmente de pesca, pero como o muíño estaba en tan lamentables condicións de abandono, o Faba sintiu a inevitable necesidade de falarme das súas lembranzas relacionadas con aquel muíño e das súas propias vivencias, así como do que a el mesmo lle contaran outros. E eu, encantado da vida, agucei as orellas para non perder nin unha palabra.

   En completo silencio, escoitei:

...

...lembro mui ben un caso que lle pasou ó meu propio pai, qu´en paz descanse. (1)

    Baixou do lugar unha tarde, co seu fol de millo as costas. Chegou eiquí e poso de seguido o muño a andar, afinou a moída, viu que todo estaba conforme, cerrou como sempr´a porta e volveo tranquilamente  pra casa. O día seguinte cando chegou eiquí pa carregar a súa fariña, cal non sería a súa sorpresa ó ver e comprobar que lle faltaba esí com´a metai da mesma. No seu lugar había unha grande cesta, chea dunhas excelentes troitas, fresquiñas de todo (algunhas, polo visto, inda saltaban)  e un papelziño cunha nota escribida con lápes que dezía máis ou menos isto:

"Prego ao Senhor dispense a licença e a libertade pelo troco, mais eu nao teho fariña i é provável que vocé, meu querido e bon amigo, nao tenha trutas. Muinto agradecido.

Un amigo"

...Os dous nos botamos a rir con forza...polo curiosa e natural.

   De inmediato o amigo Chico, que parecía estar animado, arrancou:

   -Outro caso bastante simpático e  curioso foi o que lle pasou precisamente o teu tío Manuel Adán, que tamén descanse na súa paz.

    Como ben sabes e podes ver, a auga que fai andar este muño ven por unha canle ou rego que a recolle, uns cantos centos de metros máis arriba, no río, nunha poza medio natural e meio feita polos homes do lugar, fai muitos anos con grandes pedras pra remansa-la auga e desviala car´á canle.

    O rego, ben-o ves eí, acabá aiquí, nise grande funil qu´entuba a auga pra qu´a presión faga mover as aspas ó bater con forza contr´elas, e por iso fai traballar o muño. ¡Pois-é!

    En certa ocasión, teu tío Manuel Adán ( Deus o teña na súa Gloria) veu eiquí ós Pontóns cun carro de vacas pra levalo á volta cheo de leña de carballo. Aproveitando qu´era a súa "vez" de muño, baixou un fol de millo e, ó chegar, botouno a moer e, cando comprobou que todo estaba como Deus manda, foise cortar a leña, carretala e póla ben posta no carro.

   Il trouguera consigo un can que tiña daquelas e, pra comer, un bo anaco de tortilla de patatas, un pouco de touciño e unhas codias de pan de millo.

   Ó medio día, deixou o seu traballo e, todo decidido, colleu a cesta da comida totalmente confiado e sen prestar demasiada atención a nada, encamiñouse car´aiquí ó muño para, de paso que comía á sombra, botáballe unha ollada á moída e logo podería cerra-los ollos e descansar un pouquiño. Mais ó abrir-las tapas da cesta, daquelas de antes que tiñan dúas, unha por cada lado da asa, atopouse o infeliz  coa desagradable sorpresa de que no seu interior só había unhas poucas codias e restos de patata e ovo.

   O resto "voara".

   Reviráronsell ´os ollos e empezou a maldezer i a baixar tódolos santiños, un por un, ós que empezou a pór máis que finos.

  Como non podía dar creto ó que estaba a ver i ó que lle estaba a pasar, empezou a ollar arredor, por riba e por baixo da cesta, por se a tortilla e o touciño, nunca se sabe, colleran vida de súpeto, saltaran fóra da cesta e se pujeran a danzar por eiquí. Mais non, a súa comida non andaba por eiquí. Volveu rapidamente o sitio onde a deixara, ó lado do carro, por se, por casualidade, a sacara da cesta quén sabe por qué motivo, que nunca se sabe ¿non é?. Todo isto, sabedor de que tal cousa non pasara, máis como ja staba fóra dil, non sabía realmente qué faguer nin o qué pensar. Tu pensa, meu home, o qu´e toparse niste lugar, cansado com´on burro, cunha fome desgraciada, ¡e nadiña que levar a boca!.

   Sentouse no carro pra poder pensar o que podía faguer cando sentiu qu´algo lle rozaba na perna ó lado dunha das rodas. Sobresaltado, ollou rápido pra ver o qu´era e viu o seu can qu´azaneaba o rabo, igualziño que coma cando estaba farto e contente, e lle batía nas pernas das calzas. Agachouse un pouco máis e, efetivamente, elí estaba deitado o animal, co bandullo ben cheo, relaméndos´o fociño e ollando para o pobre do Manuel cunha cariña que noutras circunstancias daría gloria velo. Ó lado, no chan, inda había algunha pequena mostra de tortilla.

  Se naquil momento o teu tío Manuel tuvera unha escopeta ó seu alcance, o can deixaba automáticamente de ser can. Furioso, colleu a primeira leña que tovo o seu alcance e tratou de darlle con toda a rabia e todo o veneno que se lle juntara dentro, mais estaba ten fóra de si e ten cego que non ll´atinou nin unha. Nin lle tocou. O can fujío e o Manuel quedouse a ollar pr´el sen parar de botar pestes e sapos pola boca fóra.

  Polo quíl mismo me contou, cando de novo chegou eiquí dentro do muño, non sabía o que faguer, porque a fome, precisamente naquiles intres, non só era grandísima, era desesperada. Ou eso lle parecía.

  Volver o lugar para traer máis comida,  non quería nin pensalo.

  Cargas-lo carro e irse dunha vez, non lle servía de grande remedio, porque só tiña preparado a metai da leña e ademais a fariña inda non estaba toda moída.

  O pensar nisto último, ollou instintivamente prá mó e deuse conte de que estaba totalmente parada.

  Mais, ¿que raios e centellas estaba a pasar? ¿Por que non andaba?.

Moveo a palanca reguladora, subíull´a tarabela e tratou d´empuxar a mó, esta quéiqui ves, pra ver s´arrincaba. Nada. Aquela pedra non se movía.

¿Que podía ser?

 Ó mellor, pensou il, rebentou o rego por algunha parte e non chega a auga eí fóra, á canle do muño. Ía saír pra comprobar o qu´estaba a pensar cando, de súpeto, ouvío o rujido da auga eí fora, mais dunha maneraira moi rara. Com´onha centella saío do muño e ouservou c´omo a auga chegaba ó funil do muño, pero dalí caía toda verténdose por fora.

 Pensou, con todá razón, qu ´algunha pedra, un tronco ou un montón de tojos soltos estaba a atranca-lo tubo de saída da auga ó fundo dil, polo que, claro, o muño non moía. Subío todo decidido at´ó rego, foi uns vinte metros máis atrás para corta-la auga e ver o modo d´arrenjar aquilo, as mans estábanll´a tremer desde faguía un bo bocado e tiña que fumar.

 Cortou a auga e cando volveu, baixou directamente cara a parte de baixo e meteuse pola boca de saída da auga.

 Meu amigo, o home caje cai de cu pr´atrás ó ver o que vío. Non eran pedras nin ramas nin nada diso: ¡eran troitas, carallo! ¡Troitas a parir! Había troita por todas partes. Habías mortas, habías que saltaban como tolas polo campo abaixo e por entr´a herba; outras estaban entaladas entr´as pedras...Mais o que realmente deixou ca boca aberta o teu tío Manuel foi o ver  o tapón de troitas qu´atascara completamente  o estreito tubo de saída da auga. ¡ Con razón se parara o muño! aquel montón de troitas non deixaba pasar nin unha pinga d´auga.

 O home, en canto foi capaz de cerra-la boca, subiu a correr eiquí dentro, colleu a cesta da comida i a chaqueta, baixou com´on raio e empezou a coller troitas a mans cheas, nunca mellor dito, comón desenfreado, comón rapaz pequeno a coller caramelos do chan. Pouco despois foi correndo at´ó carro para traguer o saco no que pensaba levar unha pouca d´herba pr´as vacas e encheu de todo,,,Bon, pra que te fagas unha idea, até as tovo que levar soltas no carro, tiradas  por riba dunha pouca d´herba, porque non tiña ja onde metelas.

 O pobre Manuel, que Deu-lo teña na súa gloria, cando vira os primeiros peixes por alí tirados, pasoulle pola súa cabeciña quó problema da comida ja estaba arrenjado, máis...¡non se volveu lembrar dist´asunto até a hora de cear...troitas, home claro!

  Olla: aquil día eu penso que no lugar non houbo ningunha persoa no pobo que non ceara troitas, porque teu tío repartíuas de nort´a sur, e inda lle sobraron a fartar.

 -Mais, interviñen eu, ¿como raios pode chegar ata eiquí toda aquela fartura de peixes, Chico?

 -Pois, olla , en realidade, sempre se colleron troitas ou bogas vivas todo o longo do rego da auga, ou mortas pola parte de abaixo do muño, rebentadas contrás aspas, mais, claro, dúas, tres ou así. Eu penso, e teu tío tamén, que naquil día debeuse formar un enorme cardume no pozo que bota a auga pr´aiquí e, quen sabe por qué razón, tod´aquela "mercancía" foi afastada polo rego abaixo de car´aiquí. Ó millor víronse perseguidas por unha doniña ou un animal calquera, e elas, asustadas e forzadas, ó fujir,  viñeron estrellarse contr´ó muño.

 .Total, que fujiron de Guatemala e caíron en Guatepeor, engadín eu, tratando de meter unha cuña de humor.

- Esí debeu ser, amigo Alberto, esí debeu ser.

  E como a chuvía parecía que xa parara e a tarde esmorecía para deixarlle sitio a noite, acordamos que en vez de voltar ó río, faríamos moi ben en pórnos en marcha cara ó lugar moi lenta e tranquilamente, porque o que nos esperaba, polo menos para mín, era unha tarefa tan dura como desagradable: un esforzo físico propio dun alpinista por un lado e por outro deixar atrás aquela beleza paradisíaca.

 A cada paso que dabamos, sentíamos cómo o doce arrolo das augas do río Olelas, tamén chamado Leboreiro, se ía desfacendo, como fuxindo de nós, cando en realidade eramos nós os que nos afastabamos del. Mentras subiamos cansos, as pingas de suor caéndonos o chan, as sombras do anoitecer ían dominando todo arredor de nós, paulatinamente inevitable, en tanto que os grilos mais madrugadores iniciaban as súas particulares sinfonías só interrompidas aquí e máis alá polos arrepientes gritos queixeiros, como de ultratumba, que os paxaros nocturnos, escondidos na follaxe daquela tupida vexetación, soltaban o noso paso.

  Logo chegamos ó lugar, despedímonos e fomos cada un para a súa casa.

¡Que xornada tan rica en sensacións, meus Deus!

 

         Alberto Pérez Adán, autor do sensacional texto.¡Enhoraboa!.

 

---------------------------------------------------------------------

(1) Aclarar que o feito de que o texto apareza en negrilla e cursiva indica que as referencias son orixinais e cunha ortografía non suxeita á norma galega, o autor explica noutro lugar do libro as razóns de poñelo desta forma, facendo referencia a "lingua olelá".

Decir nese senso, en resumen, que utiliza abusivamente o uso do apóstrofo: O lugar dÓlelas. Nos somos com´elas.

Tamén aparece jente, ajuda, huje en lugar de xente, axuda ou hoxe indicando que de decirse como a /j/ do inglés John que chama bastante a atención.

O fonema /z/ de fazenda, animalziño debe ser igual o portugués: ápico-alveolar e sonoro.

O uso de verbos en ei cambiados por én como eu traballén, eu  calén. Típicos de Olelas.

Tamén algunhas palabras que aparecen en cursiva e son típicas de Entrimo e a bisbarra  e non se axustan  á norma do galego oficial.

Volver ó texto.

 

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

O texto está sacado deste libro:

Olelas na lembranza é un sensacional libro de lembranzas sobre un pobo Olelas situado na provincia de Ourense xusto na raia con Portugal. Un pobo que para o autor do libro é "un recuncho aínda case virxe, un lugar paradisíaco, un pequeno mundo aillado...un lugar encantador onde inda é posible  camiñar un pouco  entre as árbores, as rochas e os toxos  sen atopar tirada unha  botella de plástico, un pneumático vello ou todo un vertedoiro clandestino..."

Un libro que na miña opinión é unha xoia que dende estas liñas lle agradezo o autor; para mín foi unha ledicia e un placer a súa lectura. Pero é máis algunhos dos párrafos anteriores, concretamente a súa chegada os Pontóns é fora de serie e dificil de igualar, é marabilloso o texto, e síntome identificado unha e mil veces con eses palabras e eses pensamentos tan precisos e tan ben escritos. A xuntanza dos ríos de Olelas e o río da Peneda é apoteósica e tamén fora de serie. A miña enhoraboa o autor por estos rextos tan marabillosos.

Xuntanza dos ríos Olelas e Tibo ou da Peneda. O lugar cháse en Olelas Entrasaugas.

O libro está escrito en galego, pero un galego especial na maioría das veces, o que se fala en Olelas, medio galego medio portugués. Está editado por Imgrafor S.A.  gracias as axudas , entre outros, da Xunta de Galicia e do Concello de Entrimo.

A verdade que a única forma de conseguir o libro é desplazándose a Entrimo e solicitanto un exemplar no Concello e non coa seguridade de que vos fagades con el. Eu tuven sorte e conseguín un exemplar de mans do Alcalde, cousa que lle agradezo o día 14/01/2011.

Como son as cousas, os tres días de conseguir o libro en Entrimo,  atopeime con Alberto na rúa e tuven ocasión de saludalo e pedirlle autorización para publicar este capítulo do seu libro. A verdade que coñezo de vista a Alberto dende fai moito tempo xa que os dous traballamos no ensino, en centros diferentes de Ourense,  el de profesor de Educación Física, inda que é licenciado en filoloxía francesa, e eu como profesor de matemáticas.

Gracias Alberto pola autorización e polas túas palabras. É un auténtico placer leer o teu libro. Ë tamén un honor para a miña páxina sobre Os ríos galegos, poder incluir este anquiño do libro, que é para mín, repito, unha auténtica xoia. É marabilloso.

Alberto Pérez Adán. Fotografía sacada deste link sobre o seu libro.

------------------------------------------------------------

Algunhas aclaracións sobre "O muíño dos Pontóns" e a súa ubicación nos mapas de Olelas.

Documentación gráfica.

(Autor da web)

Olelas está na provincia de Ourense, pertence o Concello de Entrimo e fai fronteira con Portugal. Precisamente o río de Olelas, o río Barcia ou Castro-leboreiro é prácticamente a fronteira. (Este dibuxo está sacado do Google Earth) engadindo algúns datos para situar o muíño dos Pontóns.

Neste dibuxo sitúase mellor Olelas en canto os montes que a rodean, tamén aparece A Peneda, de onde baixa o río da Peneda ou río Tibo que é como se coñecía en Olelas.

O río de Olelas ten moitísimos nomes, dende río Barcia, río Laboreiro, río Montaña, río Castro-Laboreiro. Eu vou manter o nome de río de Olelas, que penso é o máis axeitado polo menos para a xente de Olelas.

Na fotografía o río Tibo ou río da Peneda na súa desembocadura no río de Olelas, precisamente nos Pontóns. O pobo que se ve no alto é  RouÇas (Portugal)

Muíño en Olelas, para ver a forma. A fotografía é de Alcorty e dende logo non é o muíño o que fai referencia Alberto Pérez, pero ten certo parecido. Este é un dos muíños reconstruidos, inda que o que máis se usaba era o que fai referencia o libro.

Este é un mapa do Mopt escala 1:25.000 de 1993 onde aparece parte da bisbarra de Olelas e o río actuando como fronteira.

Mapa anterior ampliado. Marca un muíño, a 600 m. pola escala,  por riba da desembocadura do río da Peneda, que seguramente sexa o Muíño dos Pontóns. Faime unha aclaración o autor do libro no senso de que actualmente está rodeado de silvas, cando o muíño era o máis importante do pobo de olelas. tamén me dice que o nome débesa a un pontón que habíka na zona para pasar o outro lado.

 

Mapa da bisbarra "Instituto Geográfico y catastral" 1943. Escala 1:50000.

O mapa anterior ampliado. Neste mapa aparecen tres muíños na zona dos pontóns, no chamado camiño do río.

A zona de Olelas é impresionante. A fotografía é de Alcorty para Panoramio. O fondo o Muíño dos Pontóns.

      galicia.gif (2685 bytes) Volver