Fotografía de
Carlos
Rodríguez.
Como
sabe o corvo tantas historias?. Se cadra porque é lonxevo,
se cadra porque as súas fortes ás lle consenten longas viaxes...Din que
nalgún tempo tiveron as súas plumas brillantes cores e que
as foi abandonando ao descubrir o efémero das vaidades e a puntería das
armas de caza. Por ser sabio, sente esa inclinación dos sabios cara os
traxes negros. Os homes atópano inquietante e enigmático. El coñece os
homes mellor do que os homes a el. E tamén os demais seres. Se algún se
lle poidera comparar, sería o moucho. Pero tampouco. O moucho é un
folósofo e o corvo é, mais ben, un historiador. Ten memoria de
historiador e lembra non só os grandes sucesos, senón tamén as pequenas
anécdotas.
O relato que
segue fíxoo el nunha clareira da fraga on apousara con varios
compañeiros para devorar os mal soterrados restos dun año. A raposa, o
lagarto e mais a pega estaban oíndo; e esparexeron a narración,
que hoxe coñecen e repiten todos os habitantes do bosque.
Pódese sospeitar que neste rolar por tantas linguas habíase
modificar moito e se cadra hai detalles inventados despois, mais o que
importa é a veracidade esencial e dela non se dbe dubidar sendo o
narrador o corvo.
Quen outro o
podería saber? O episodio aconteceu no río, e os animais da fraga
ignoran canto se relaciona cos moradores do río. Só un enciclopedista,
como é o corvo, acerta a saber algo do que ocurre entre o misterio das
augas; para os demais, o río é o camiño que se leva a si mismo e non
consente que ninguén o pise e percorra; algo máxico e temible ao que se
achegan sempre con receo. Os habitantes do río, á súa vez, tampouco
conseguen saber gran cousa dos veciños da fraga. Cando se atopan
xuntos, sexa na auga, sexa na terra, un deles non vive moito tempo.
O río -coma
un ser humano- ten rostro e entrañas, e sería tolería enxuizar estas
pola aparencia daquel. O rostro é plácido e fermoso: unha lámina tersa e
luminosa que ondula en seos e en meandros; hoxe, azul; gris, mañá; as
veces ten ouro nas súas engurras, coma o Sil nas súas areas
(96); ás veces a fachenda do
ceo estrelado responde coa vaidade da súa faixa líquida chatolada de
ilusión de luceiros, como un cinto adornado con brillantes; ás
veces tamén quere copiar a lúa, pero sempre lle resulta un chisco
tremente, asucada, de beiras indecisas... Ben de luz e de cor, pero mal
debuxada.
Desfilan as súas
augas entre unha dobre garda de bidueiras, de chopos, e de vimbios,
que no inverno están firmes coma soldados, presentando as
armas das súas polas espidas, e no verán tenden un toldo so o que pasa o
río co seu bisbillorar e co seu frescor. Daquela si que nada hai tan
fermoso como a súa corrente en canto poden ver os ollos humanos. Tal e
como os galáns lle envían un bico a unha fermosa dama coas puntas dos
dedos ou tal e como as fermosas damas lle tiran ao galán unha flor desde
as súas fiestras, así as febles caniñas terminais das árbores deixan
caer riba da auga unha folla que descende desde o verde palio, na verde
penumbra, e vira sobre si misma e paira e non permite saber
certamente se é folla ou bolboreta ata que asenta a súa levidade ao río.
E o río lévaa fachendoso no seu cristal e gárdaa nos tobos que ten entre
os xuncos ou pérdea naquel sobresalto que sofre na presa do muíño, cando
se sente caer e se alporiza e ergue braciños de escuma para
agarrarse a algo e segue despois, roñando, acrecentada a súa rapidez
porque cre que deixa atrás un perigo e vai asustado aínda.
Nos relanzos,
preto das marxes, as moscas do río, fracas e longas, cun patín en cada
pé, impúlsanse contra a corrente para non se desprazaren. Algunha canipa
vella, pasa, rumbo ao mar, arrastrando burbullas coma naúfragos con
cabeciña de vidro que se agarrasen a unha árbore.
Este é o
rostro. Nas entrañas alberga seres animados polas dúas condicións
inherentes aos que na auga viven, a proximidade e a avidez: as anguías
de multiples dentes crueis, a troita voraz, a sambesuga que agarda entre
o bulleiro ocasión para as súas borracheiras de sangue...
Mais o corvo
non os xulga asi, ou, se os xulga, non o di. Sabe únicamente que todos
acatan a lei natural, que as alimañas do bosque e a fauna diversa do río
operan en circos tanxentes. E o home tamén, porque alí non lle é posible
sentir ese endeusamento que o leva a crer que pode facer distinguido un
lugar só coa súa presenza; pola contra, o máis nomeado ou poderoso, ao
se atopar só no campo, nota como a Naturza se apodera del e o converte
nun transitorio e leve detalle de paisaxe, como o teixo, coma a camelia,
coma a avéspora ou o estorniño. O corvo cre que nada é malo dentro da
lei natural, porque todo é preciso e concatenado na loita pola vida. O
insecto que voa preto da auga é devorado pola troita, a troita perece
entre os dedos do rapaz aldeán que entrou espido na corrente, e das
pernas de este rapaz extrae larpeira uns bochechos de sangue a sambesuga.
Se o que o
corvo contou espertou interese e troula e correo de lingua en lingua,
foi porque o feito que motivou o episodio violaba precisamente a lei
natural.
Foi como se
vai saber.
O señor
D´Abondo decidiu dedicar á pesca algunha das súas horas baleiras.
Forneceuse,
baixou o Mero -que así se chama o río- e dedicouse a buscar nas súas
marxes o lugar máis conveniente para a empresa. Pareceulle que o atopaba
xunto a un grupo de bidueiras de prateada casca, que lle permitían
disimularse e non alarmar os peixes. Sentouse, distribuíu os
seus trebellos, armou a cana e uns minutos despois sobre a auga escura
revoaba graciosamente o anzó, con eses xiros e eses borneos
(97) que saben imprimirlle
os bos pescadores especializados.
Unha troita
pequeniña viuno e saíu coma unha frecha a contárllelo ás demais. Todas
se sentiron contentas.
Incorrerá en erro quen supoña que a troita ignora as mañas do home. A
listeza da troita é un tópico entre nós, e moitas veces sérvenos de
paradigma, pero sin que saibamos aproximadamente ata onde pode chegar.
Se cadra millóns e millóns de seres humanos asómbranse, no seu
egocentrismo, se son informados de que a troita é un animal deportista.
E, no entanto, é unha verdade máis exacta ca outras moitas verdades en
que cremos ás cegas. Na pesca hai un deportista -o home- na ribeira, e
outro deportista -a troita- na auga. Cada un destos seres practica un
deporte que non se parece ao do outro; o do home con cana é soso,
tranquilo, cachazudo; o da troita é apaisonante, perigroso, dinámico. O
seu xogo consiste en coller o saltón ou a mosca sen quedar cruelmente
retido polo sutil garfelo do anzó. O seu gozo é infinitamente meirande
có do pescador porque o subliña o risco. Pensaredes que parece moi pouca
cousa un saltón pero merece que se arrisque por el a vida. Para un home,
si. Pero si a vosa opinión ha de ser tida en conta neste asunto, será
preciso que discurrades como unha troita, non como un home. Mais, aínda
que non o fixésedes así, abondaravos lembrar que no deporte non se busca
a utilidade inmediata e directa. Os homes mesmos, non achan pracer nos
saltos con pértega ou co esquí? Non xogan a súa vida marchando a
velocidades incribles sen acaderen máis ca unha copa de prata -de baixa
aleación- que para nada lles serve? Ben sabe a troita que pode estar a
morte o extremo daquel fío que pende sobre a auga; mais o alpinista non
ignora que tamén a pode atopar na súa ascensión, e o boxeador no ring, e
o carreirista nunha revolta, e o cabalista e o remeiro e o aviador e o
que cruza a nado unha canle ou un estreito...É que se pensa que a troita
brinca nada máis ca por comer a mosca...? Que falta lle fai a ela unha
mosca para comer?
Precisamente
había casi un mes que Esmorís non se detiña coa súa cana nas beiras do
río e que o Fuco non entraba espido na auga para apresar con hábil man
as troitas que xogaban con el ás escondidas entre as pedras. Medrara
nese tempo a ansia do dificil e ennobrecedor exercicio. O bando
dirixiuse alegremente cara ao lugar, denunciado pola súa compañeira. Ían
alí troitas que acadaran moitos premios, e troitas que envexaban a súa
reputación e se dispoñían a superala, e troitas que aspiraban a saltar
por primeira vez, e troitas que non pensaron nunca en invertir no xogo,
pero que, grandes afeccionadas a el, acudían a presenciar as súas
incidencias. Algúns peixes partiron, como leves raios de sombras na auga,
para avisar a campeóns que se atopan lonxe, río arriba ou río abaixo, e,
ao pasaren eles, difundían a nova festa por toda a barriga do río.
Ata que se
reuniu un bando abundante alí onde o espello líquido reflectía o grupo
de bidueiras, e aínda máis aló, oculto con cautela na sombra das beiras,
entre as raíces das árbores que tocaban co fondo, entre as marañas de
herbas acuáticas que a corrente peiteaba ou asomando a cabeza cabo dos
pedrolos redondeados do fondo. A emulación, o ardimento, a curiosidade e
a arela dunha multitude de actores e espectadores dunha Olimpiada
atopábanse alí.
-Bela reunión! -recoñeceu unha anguía, afastándose, porque as anguías
son máis apáticas e non lles gusta nada saltar.
Cerca de
catrocentos ollos redondos erqueron as súas miradas ata máis aló da
superficie. E que viron daquela? Viron, naturalmente, a cana e máis o
fío, pero no extremo deste, o insecto máis orixinal e atractivo que
contemplaran nunca: o seu baril trazo era coma de ouro e tiña unha
pelusa verde e vermella e azul...Leve plumilla de pelos de cores...? Non
se vía ben porque non estaba quedo. Fose o que fose, aparecía magnífico;
tan enlevador que todas as troitas -as grandes e as pequenas, as gordas
e as fracas, as asalmonadas e as vulgares- abriron a boca e deixaron
saír unha burbulla de aire, o que fan sempre que queren exclamar: "Oh!"
Os
comentarios esparexéronse; todos concordaban en que se aquel insecto
marabilloso que voaba sobre o río fose ao padal o que aos ollos, non
podía haber bocado tan exquisito no mundo. As troitas máis vellas
declararon non coñeceren xamais cousa igual.
Excitada pola
gloria que entrañaba tal presa, unha troita moza pegou un brinco mal
calculado. Foi o final. O equipo de deportista espallouse para tomar
cada unha a posición que lle pareceu máis vantaxosa.
Outra troita,
fina e longa, con esa elegancia das iolas (98), avantou, cravada a
ollada no extraño bico que evolucionaba apenas a un palmo (99), da
superficie, e nun rápido e certeiro cálculo de oportunidade, disparou o
resorte da súa enerxía, apoiose no líquido coma nun trampolín e o seu
impulso elevouna e lanzouna ao aire, co corpo doblado nunha curva
graciosa.
Ondas
concéntricas alteraron a trasparencia da auga. Os peixes agardaban
inmóbiles. Máis a troita non volveu para entre eles. Ao que cesou o
tremos da superficie, xa non viron a cana nin o insecto, nin o peixe. As
ondas afastábanse insensiblemente amplas -grises e blancas- en busca das
beiras.
Unha
nova deportista remontou tamén cara o ceo, contorsionándose. Os
compañeiros que a miraban desde o seo fluvial recibían a impresión de
que se fixera paxaro e voaba. E este era un dos encantos do xogo. Había
que saber soportar o tirón, en caso de desgraza, sen descompoñerse, sen
perder a actitude, e, aínda coa dor do gancho nas fauces, colear
brillantemente, ondeando o húmido corpo, procurándolle aspectos e
reflexos magníficos baixo o sol. Como, entre os homes, o gladiador que
elexía para morrer unha fermosa postura.
O entusiamo
das troitas non arrefriou coa adversidade, e perseveraron nos seus
intentos. A festa durou ata pouco antes de que o río comezase a exhalar
o seu branco alento dos anoiteceres. Na beira verdosa, o señor D´Abando,
fachendoso da súa habilidade, recontou as súas víctimas, cubríu o
cestillo de vimbios con frondes de fentos, desarmou a cana e regresou
vitoriosamente ao pazo.
Aquela noite
non pasou máis.
Pero desde a alba,
cando xa as troitas comenzan a buscar o seu alimento, non se falou en
toda a corrente do río, senón da Gran Proba da véspera e dos espléndidos
atractivos do engado, aquela mosca extraña que saía incólume de todos os
ataques. Puxéronse moitas troitas en marcha desde moi lonxe, e salvaron
as represas de diversos muíños para estaren presentes se a festa se
repetía. A vella Trut, un exemplar de quilo e medio, de tan copiosa
descendencia que no Mero e no Barcés casi todos estaban emparentados con
ela, riu desdeñosamente. Dixo que as troitas de agora non sabían saltar,
que eran incapaces de dar, xa no aire, ese quebro que permite levar a
mosca sen rozar o anzó: que o lindo bichoco que tanto gababan non
pasaría de ser unha desas libeliñas que non teñen nada que comer, e, en
fin, que ela, a vella Trut, non pensaba molestarse en ir ata os meandros
de Cecebre.
Había moito
tempo que vivía nun solitario lugar onde as beiras eran asombradas polos
vimbios, nas profundidades do cal as pedras, o bulleiro e a vexetación
enmarañada lle aseguraban tranquilidade. A súa reputación de cazadora
expertísima estaba ben gañada. As canas de todos os troiteiros da
comarca inclinábanse sobre ela sen conseguir nunca levala ata o panasco
das beiras. Os pescadores citárona moitas veces ao intercambiaren as
súas historias, atribuindolle un peso que estaba lonxe de ter. "Vin unha
troita de cinco quilos...", dicían. E tamén: "Tívena case presa, pero
escapoume." Isto xa era vedade. Trut sufrira máis de cen accidentes ao
saltar sobre o engado, aínda que sempre lograba -sorte ou casualidade-
desprenderse. Dous anos antes estivo enferma de coidado, cando ao xuíz
municipal se lle ocurreu pescar con cloruro
(100). Entón quedou coma sen sentido,
asfixiada, e marchou á deriva, inconsciente, case a flor de auga, cara
onde agardaban os homes cos trueiros (101)
de longo mango. Grazas a que encallou nun mato de xuncos e quedou alí
invisible, púidose salvar, máis tardou longo tempo en se repoñer.
Lóstregos de
sombra estiveron a cruzar o río toda a mañá e ata ben entrada a tarde,
porque ninguén quería falta á festa e arélabase ser testemuña ou actor
das fazañas memorables que habían, sen dúbida, de ocorrer. Ata os
diminutos alevíns acudían en bandadas, case transparentes, incapaces
aínda de proxectaren unha sombra no trollo.
A esperanza
xeral non foi defraudada. o señor D´Abando, co degoro de éxito da
véspera, acudiu as tres e dez minutos a se parapetar tras o grupo
de bidueiras, e moi pouco despois o insecto marabilloso, pendente dun
fio da cana, iniciaba atraentes evolucións sobre a superficie. Houbo uns
minutos de expectación. Deseguida, reanudáronse as probas.
Triste data
nos anais do río!. Un campeón de máis dunha libra pertencente ao equipo
da ribeira de San Xulián de Bribes foi arrebatado para non volver nunca
máis ás verdosas augas sombrizas. Outro afanado saltarín -seiscentos
vinte gramos- do equipo de Orto correu igual lacrimóxena sorte. Media
ducia de troitas novas vírinse tamén na abrasadora atmosfera, no fondo
do cesto, nesa agonía que para os peixes é coma unha borracheira de
osíxeno.
A melaconlía anudaba xa o pracer do deporte. Os xogadores ían e viñan,
antes de se decidiren a saltar, secretamente preocupados polas
dificultades da empresa, e o tropel acuático sentía o pesar da perda de
tantos heroes. As augas parecíanlle máis frías e máis escuro o ceo que
vían ao seu través. Abriuse unha pausa de inacción. O insecto prodixioso
axitábase, quer rozando a corrente, quer elevándose, en amplas curvas,
en xiros desfiadores, coma en reto aos dentes miúdos e aos corpos
eláticos dos que o axexaban.
E velaquí que
houbo como un remuiño silandeiro no ventre das augas. Achegábase algo
impetuosamente, máis antes de que fose visto chegou o rumor da multitude:
"Aí vén! Aquí está..." E a vella Trut, rauda, impresionante, apareceu,
río abaixo, con tal aspecto que as bandas apertáronse contra as beiras
para deixarlle libre ao se nado toda a extensión da canle...
Pasou,
mirando ao alto, sen que parecese reparar nas súas compañeiras. As súas
garnelas dilatábanse; o seu corpo ía recto e poderoso, coma un navio de
guerra; na boca cruel había fuxitivos estremecementos.
Volveu subir
e volveu baixar. E, de súpeto, o resorte poderoso dos seus múculos,
lanzouna sobre a superficie. Cando se remontou, o río pareceu que
quedaba valeiro. Ninguén se moveu. Foi un instante único, que non se
pode comparar nin aqueloutro en que a gorda Flot, cos seus catro quilos
arredor da espiña, se debateu longamente contra os seus aprenhensores -dous
anos atras- nunha loita en que houbo máis truculencia que deportivismo.
Agora, toda a población fluvial estaba pendente do empeña da súa
veterana...Houbo no aire un debatemento angustioso...E Trut volveu a
caer, abrindo as augas con estrépito, en grandes circos. Caeu torpemente
como poido, de costado e facendo plaff! As imaxes das árbores tremeron
no espello líguido, como si un riso silencioso as sacudise. Trut correu
a se agachar entre as pedras. Ía entolecida. Sangraba pola súa boca
esgazada e tiña un xesto de espanto e de dor.
As bandas
sobrecolléronse. A lama ergueuse nunha nubiña de bistre (102) que se foi
pousando logo lentamente, e entón Trut abandonou o seu escondedoiro e
remontou o caudal.
Corrieron tras dela.
-Que foi? Que foi?
Respondió con dificultade. Faltábanlle seis dientes.
-Ao demo co bicho
ese!...É de arame!
Chegaron máis troitas.
-Que pasa?
-É unha mosca de arame!
-Toda de arame?
-Sí, toda de arame. Dixoo Trut.
Oh, nunca
ocorrera cousa igual...había ocurrido nada
igual!...As troitas do Mero non se parecen ás dos ríos que prefiren os
pescadores turistas, acostumadas a trucos e a artefactos e a modas e a
técnicas e a novidades. Elas non son máis ca troitas aldeás que non
coñecen senón a boa fe propia e a boa fe do troiteiro Esmorís, que as
procura para vendelas na cidade e utiliza os medios clásicos, segundo
lle deprendeu seu pai, e a seu pai, seu avó. Aman. sobre todo, o que se
chama "xogo limpio", e cren que teñen dereito a esixilo, sen dúbida con
razón, porque, como elas din, para algo arriscan a vida. Se elas se
expoñen a ser comidas, é natural que no anzó haxa algo que poidan
devorar á súa vez.
Ata que
D´Abondo adquiriu na Coruña unha caixiña que contiña as belas moscas de
arame, nunca cousa igual subtituíra os insectos naturais nos anzós
dos pescadores do río Mero. Agora poderase comprender a impresión
causada por esta trasgresión do que, máis ca unha norma, parecía un
pacto ao que os séculos lle deran traidición e firmeza.
Por todo o
Mero navegou a nova e ergueu ondas de escándalo. Ata as anguías
desaprobaron a fea maña. Despois de oíren a Trut, ás súas acompañantes
irritáronse. Era correcto aquilo? Vir engañar así a xente...!Algunhas
troitas regresaron ao lugar sobre o que aínda revoaba o insecto
brillante.
-Non saltedes! -Avisaron as
súas
camaradas -É unha estafa indigna!.
E retiránronse
todos os equipos.
O señor D´Abando
deu por rematada a sesión. O botín resultaba aínda máis abundante e
suculento có da véspera. Rebordaba o cestiño de vimbios. No pazo
atormentou a familia e criados narrando detalles da súa pesca.
Naturalmente, volveu ao novo día.
Pero entón
nin o máis insignificante dos peixes saltou cara o seu anzó. As troitas,
reunidas, pasaron por alí, en manifestción de protesta, sen que ningunha
delas dirixise sequera unha mirada ao falso insecto que trazaba os máis
elegantes xiros a uns milímetros da parda superficie. D´Abondo non as
viu, porque o espello da auga impedíallo. Foi un desfile mudo e
impoñente. Trut, coa boca inchada, ía, fosca e terrible, á cabeza.
Ferido no seu
amor propio, estrañado polo súbito cambio de sorte, D´Abando insistiu.
Volveu polas mañás e pola tardes. Pera xa nunca volveu pescar...
Unha
vez en que, por desesperación ou por descoido, deixou que se afundise no
río a súa mosca de arame, o anzó quedou preso nas herbas acuáticas e el
estivo moito tempo dando tiróns inútiles para rescatalo. Daquela
acudiron numerosas troitas e contemplaron de cerca a bela ficción de
insecto, e nisto se entretiñan cando Trut, avisada, chegou.
Os que a
coñecían puideron adiviñar desde o primeiro instante que concibira un
plan. E así era. Foi, veu, rebuscou un momento no bulleiro, deu ordes,
e, obedecéndoas, mentras algunhas troitas desprendían con coidado o anzó,
outras traían e enganchaban nel unha baleira lata de sardiñas que desde
había tempo se enfurruxaba naquel lugar, no fondo do río. D ´Abondo
tirou e o vello despoxo, pingando auga turbia, remontouse co anzó.
-A moscas de aceiro,
peixes de folla de lata! -murmuró Trut cando a burlesca presa desapareceu ,
extraída pola cana.
E todas as
troitas riron co seu riso inaudible.
"Chaff!" ,
fixo de socato algo. E escaparon. Pero non era máis cá cana baleira
que o fidalgo volvía guindar a auga. Bambeouse, navegou un pouco e logo
afundiuse co seu metálico reflexo amarelo.
(96) É sabido que na area do río Sil houbo
unha cantidade considerable de pebidas de ouro. E pra aproveitar este
mellor, os romanos desviaron o río encaminándoo polo monte que furaron
ao efecto (de aí Montefurado, nas luguesas terras de Quiroga). A
recolleita de tal ouro, peneirando a terra tirada no río, deu lugar a
unha profesión: as aureanas (mulleres que recollen o ouro).
(97) Balanceos ou movementos do corpo no
baile.
(98) Embarcacións estreitas e moi lixeiras,
movidas a remo
(99) Un palmo é a cuarta parte dunha vara.
Equivale a 22 cm.. Supoñdo que é a medida dunha man de home aberta,
desde a punta do dedo pulgar a punta do maimiño.
(100) Substancia resultante da combinación de
cloro cun metal. Ao botala no río descomponse nos seus elementos e o
cloro atorda ou mata os peixes.
(101) Especie de galleta pequena cunha rede,
que serve para coller o peixe que cae á auga.
(102) Cor de terra queimada, escura
lixeiramente amarela. Para pintar prepárase con sarrio.
Saír
Volver.
